2>. t. O. Jl.
jOHANNIS XaRNOVM
S.S. Thcoi. D.&in Acadcmia Roftochicnfi
Profefibris
InProphetam
COMMENTARIUS:
InquoTcxtus
^ttalyji perfyicua ilhftratur,
ex fonte Hebr&o explicatur ,
LocCs S. S. pdraUelis confirmatur,
4 pravU cxpojittonibtH vtndtcatur,
Wixs verd in LOCIS C O M M UNIBUS
cxipfafcriptura nacisacprobatisindicatur.
4t> J B Ct II S EST INDEX RE RUti $T
Verborum**»
Exod. io. verf p.
W (§)&!>
ROS T OCU 1
Excudcbat J oachimus Pedanus, AcaeL Typog*
impcufis Joh. Halicrv. Bibliog, Anao 1624.
Regi Regum , Domliio
Dominarum
JEHOVi
SACRUM.
Phm F AT 1 O
LECTORI BENE-
VOLO AC C A iSI-
D I D O.
s.
UmnonumhunCy /fmice Le-
8ory per Det grattam in ali-
quem ex propbetU , quos tta^j
vocant y mtnonhm edo Qom*
mentarium 9 placmt iterunt^
nonnthtly quemadmodum ad
foeiem, Jonam& tjfoicham
fattumefly& pauci* quidcm de iu prxfart^qu* in
bijceCQmmentariispottfStmum Jjjeflavertm. Ne
<vero te morery (ic babeto* G)uamprimmn antmum
ad bdc facra confcrtbendaatfy ededa appellcbamy td
mibinegotijyrattoneprofefitonU me& *c ojjictj y cre-\
debam dart pr&cipueyaliu nonnuttvt y pr*jcrtimfty!i \
fropbettcitgnarn > (namdodtortbm longe meltora^
A 2 domi\
5| P RATATIO:
domi najcuntur ) ut prodrjjent, qu,t darem l £om>
mentayta>& huncfinem utafjequereryverttatem:
inomntbmunxcljedandam ejjearbitrabar , eamtfa,
ita proferendam ejje cenjcbamyne propter objcurtta-
tem>(qm ortturydmn breves ejje laboram^)Delto9
quod ajuntpatatore, velQedtpo opmforetynei con-
tra nimia prohxtta* t^dmm ajjerret ac moleftiams
in cogmtlon:m ipfamjeflinantiLeBori crearet, FJtic.
JJ?etiat a meprolata textm juccinEia^ rfnalyjis> /oco-
rmn fcripiura (tmilium nonpr&teryem autcitra i
necejsitatemfa&aallcgatiO) explicatiophrafiumob--
fcurtorum , £ff Locorum doEirtnx breyU indicina,
verms quamcopioja ac proltxms adornata ojjicina..
Dumentmtria poti^imnminveniuntur Qommen-
tatorum generayunumyquod yerborum pyoprtctates
fcrutatur & emphajes ponderat [3 textm cob&ren-
tiam feduldrimalur yat%ttayerum eltcerejenfum:
fummoconaturftudto, ujumcfo inLock Qommunt-
bm monftrare fideliter annttiturXalterum, quod
^u^fttones £ff Qontroverfias immifcet multas 9 ,
at% invehtt J<zpiw> quam in venit. in loco biblico ex-
plieando,& hoc patto laborat, ut magnos emtttat
Itbros l tertiumyquodad merm alJegortM £ff fera*
phtca qutfdam decuyritmyfteria-y qmbmleBorum,.
juniorum pr#femm,? mcntes obleilantur potim
j, quamj
qpam adjuvantur aut meltores evddmt: ut tet^
Uum hoc miroY , aliUtfc folida fafiidientibud tvans-
[cYtboy £fj ' (ecundo fuam laudem y quam meretur,.
libenteYrelinquOyitapYimi.vejtigia ut legeYem >aut'
jaltempYonmadoYaYemyfempeY laboravi. Qttod .
dumfacio y mc fempeY.vulgorec.eptammnimcuim(^:
loct bihltci expltcattonem [equoY (quodtamen raro
jity& non fihe adjeBa caufa) qux odia & quatn~*
tvvtdtam quorundam. im me deYivarim , juxtA — »
mecum alij noYunU Sedquidjacerem? Ji melio-
r,a gff vertora quis demonf\raverttyui paratmfum \
ilIaamplc[ltyreltBii prius placitx yitadumillud non
fitjemel exfcriptura ( ea enim mihi unica creden-
dorum credttur regula )prolatayacyut putoyprobata>
nonabjictoo SiidcH pcccatum }pcccatumtmpru- ■
dentiacH.nonmalitia^ Controverfias autem^y \
ivtricatas ac altb jfce&antes yquam ad Qomments-
rta btblica ; dubia ttem ;pr&cipue qu& non junt in > j
tcxtUj qu&fliones y eMpYafeYttmi qua alibi fol-
*vuntury cur pro receptomorenonimmifccam > altbi
*volui edtffercre > Eaautem)qu& tum dt&a}redeunt
dentcfcbucomniayquod yqu& ad expofittonem tex-
tm prdfentU necefjarib nonrequirunturjjs Itbenter
in breviortbm Commentarijs y fine uUo Leffo-
mMamnoJuperfedeam } citra aherim tamenpr&- \
judtcium quod fiat}qui per mt dccuplo plura ajfer-
rc poteFL lllud nunc folenniter proteftor} quuntut
mtcUtgam effcnonnullostn bijic mck nimii ingtriio*
fos, 0 fepe profui ingcnij fcltcitate longe alta —
quamqu^inm babentur,cxfculperc}me(quodatt
Poeta > )
parcere perfonis, dicere cle vitiis,
& tra&are Locos Communts profefforum mertjs
non inftftmrc iromthdi ad populum morc conctona-
torum,quorum cH fingulti annunciare fua aeltda,
& pecudaria qii*cfy}pro renata}taxarefiagttia —
1 Qut igitur alta ex men eltcit} propriam allegat tur-
pitudtnem}non meam exprtmit mentem, £ff fuarn
veJaltorum peccantium prodit potius , quhn meam
cx vcrbo Detgeneratim peccata accufdntU culpam¥
In verbo Dctenim quum reprebendttur pjeuaopro-
pbetarum avarttta, malt magiftratm crudelumya-
liorum privatorum fuperbta> luxM}jecurttM & bit
affima vttia}qutdmitceat ex illo ad pYophetarunuj
elucidsndaoracpita taha profcrre } quum tn boco-
mnvs eorum occupata fit opera} ut bonos in propofito
confirment}maios jeveri mcrepando emendentitn-
prtmU quumbonii tnordtne Ecclejiaftico, Politico,
Qeconomico fum jervetur & babcatur bonos , fua
tribuaturlam9fua reflare dtcamttrpr&mia. Oj)a«-
quUeftynifiquiiveltt de inditfiria fermonem
( verbo tttar apofloli ) wwtevw, non*i**^*es***G
<vera proferre,qm facras profitetur lttera$,a!iudcer-
te dtcere non babet.quammalos &wcrcdttlos, qui-
cu^^tandemiUifintjmanerep^n^ybonisautern^j
& credenttbm coeligaudta& aternam paratam^
ejjefeltcitatem>& hocunum tum agtt,, ut evi-
tentur^ 9 hxc unice fyeElentur }opttmo certe fin±j»
Nonimmorabor hi$ >qu&vera iac jufta fpntjXeBo^
Jlant talo* Utenim^grotumnonjuvat,qmeum^
rede valere afjerit,necfanum Udit ,qui eum morbo
torquerifruftra clamat : itaetiam , quiAmpie vi-
venti pulvillos fubdit , & fc & huncit perditumy
non falvat>& contra\qmfa ocelu-
4it >ftb%infernum pandit ipfe , non tQt >qucmirrilo
AufuGrcudcftinavit^ Sittitacfc unmquUq^ extfiU
generaltbm ejfatttfacm , dumtnf?defcendttf\e(fo
tpfum excuttt,poteB effe interpres ^numadfe pcrtt- \
neant minx vel promifiiones ,Jiquidem bcne huc
quadrat illud,
Confcia mens utcuiq; fua eft,ira concipit^
inrra-*
Peflorapro meritis fpemq; metuq; feisi
oftoli boC eff xth&xrtfp: Ecu>'&i>$ mip?£eT* , « £<re cv ry
m?*yi*vlvs&Ki{*a^n. Mgofane Cut redtam>ttnd<^ ;
! abii)quumpr&cld ra fuficntorconUicntidynonmah
j animotaliakmeaffcrriimalorum fermones fdcill
] contemno,quidumme exfuoffyeBant ingenio > mi-
rum nonefl>quodex bent diwu quandofy effngant
maledi3a>& re&t allata prave tnterpreientur vel
detorqueantyquum ex fiorcctiamfugant virm ara-
nei>& exfeipfiitexarii *&7&n+. Et h<zc>Le&orCan-
dide>prMcrmorcm mcumprolixim de non candidis
r fcriptorum meorum leBorUmpr^farineceffebabuh
Tu rem in timore Domini ipfam *ftima > , quod
faci*>juxtamonitum Saivatoris>quod tibi tuUcfe di-
tlitac fcriptii vis ficri> & mibimeU^ ne graveris
facere* Sic tebcet ■> diu% flcreritem fervet divina
clementia,&ydum ur-
- gentem templi^dtficaiionemfedulb meditaris> tzj>
fibi in vtvumtcmplum dedicit > acfui babttaculuni
ejjevelit ^TrinimSacrofanBa^cuilam &glori(!L~*
mfeculafcculomm, Amcn—»
>»
HAGGAO M
Prolegomena.
Tteuteron. i6. verf.i+.
Nter prophetas duodecim ] qui,,
[vulgo minores dicuiUur> fiadfr nus fuerut
ilii>ante captivitatcm aui vixci C\c omn' s:
poftcandem vcron:> ! iqui rcfl^ht cx-
plicandi, vaticnmi luuo popuiumredu-
cemadrdtauratibneiri ter^plidiruti,Uibis4^vcrf2cre^-
dificationem hortantcs fedu!o> ut propediem in N. T.
adventuro Mefsla^ cumfuo prodromo Johannc Bapti-
fta, locus pararetut commodus, Horum primus eft
Hagg*us> cujus prophctiam cum Dco cxplicacuri ini-
tio, morc noftro^brcvitcr^A^^J^ locohaec feptem^
vidcbimus: Qups> Quid, Quando, Quibiw> QuaoccaJio?ie,Quo
fine & Quoeuplicia propheta verib,
Ad primum quod fpcdat, in fcriptura nobis tantum t Quis> &
indicatur nomcn ejus proprium,& facrum ejusdem offi- ndmwk
cium.Illud cft in lingua fandta NLtyhoc eft>feitfvus,foIen- iwpor.
niSjCujus nominis menfuram & omcn optime implet,
quando hortatur,ut templilinftaurecur>in quo dcinccps
B fcftivie
Qffictj di>
ttbtr Cfr
ucmctu.
dectterit.
PRO L EG OMENX.
feftivaefolcmnitatcsritepcragantur, dcfcenditc^ a Radi*
ce i.e,feftum ceicbravit,feriatus eft. Hoc folius pro-
phetae nominchebraiceN^J indicaturiquod tamen fua
6^(p^^« noncaret, 8crationce7v/^^Wnotat eum , qui
nii nifi \ssr& mdj(4$@»*L}i9v (pe&$v&> (\xt Pctrus per per£
phrafin quandam idcffert z*. ep*ft. c.lv. 2iJ vel nii nifi
9sam&?»( ut'Paulu&2. Tim.3>.i6.fcripturam propterea
guoq,- nominat)loquitur,quandoquidemverbum,unde
<Jerivatur,non.nifiin Niphai,conjugationepafsiva, pri*-
mum occurrit, Reliqua vero, quae dc fe rcliquorurrfc
prophetarunvquiscj aotavit pkruracg ipfe,ncmpo
unde domo, quis,
Cujusfortunae,qu6.fitpatrerquove patrono,
quia Spiritus Sancfius. hoc loco tacct>neq; nos curiofius
de hoc propheta inquiremus. Sufficit nobis praeterea
novTe,quod fit Hagg^us legatus Dei,c.T.v.i3.& propterea
fide dignus,cujus liber eft Canonicus in bibliis hcbraris a
Vetcri Judaeorum Ecclelia recegtus, acin N, T. citatus:
atq; approbatus Hebr. 12. v. 25'.-
II. <2fi^prophctavcrit,exhacfummalicetcognofcc-
rc. Judaeos rcduces in exftuendo templo negligentcs rc-
darguitjfedulocjJiortatur, ut malis, quibus hadcnus af-
flidi funt,ad moniti,opus reftaurandi tempii aggredian-
tur ferio. Quod fi fecerint,& fe ad Deum , ejusq; cultum
converterint, Deum clementer fua gratia affuturum,
cosq-, non tantum in hoc operc protcdurum promittit,
fed& tandem fuo tempore fadturum fpondet, utper
Mefsiam,quiinco templofuum peradturusin docendo
officium^longemajor tcmpii hujuspofteriorisfutura fit
j gloria,quam unqua fuerit grioris a Salomonc exftrufti.
Ik HAGGiU J S
III. (hanJo vixcrit Haggaeus,fatisdiferre cap.lv.T.in- ' ^ *
dicat,ubi dc hoc ipfo temporis momcnto agemus poftca
pluribus. Satis efthicnotare^n^qiiodcum poftcapti- p0f?ca/>ti*
vitatemBabyionicamfolutam docuerit,ipfe fuaviorfit vitatem.
prophctis iis,qui velante cam gravitcr illam ex manda-
to Deipraedixerunt, velin ca homincs impatkntes ac
murmurantcs repTdferunt: deinde quod paulo poft, vidc-
licct poftfolos duos intcrje&osmenfcshunc fccutus fit cumZx*
prophetaZacharias,idemqj cum co argumcnttim tradta- cbaria.
vcritfidelitcr utita in otc duorum confifteret , meliuscg
admitteretur veritas.Vide Efd./,i.Zach.T,i.Ubi tertib ob-
fcrvandumjquod quemadmodum hiftorise , quae fub re-
liquis prophctis praecedcntibus contigerunt , in libris
Rcgum & pofteriori Chronrcorum habentur : fic qu«
fub horum duorum prophetatum tcmpus acciderunt,in
libroEfdnse&Nehcmiaedcfcriptaefint prolixius, &pto-j£/#~<£' g
inde diligenter cum his confcrendae vaticiniis. [Nebemiai
IV. Ex jam di&is obfcurum elfe ncquit,Quifats prophe- ! adjungen*
taverit Hagg«tis,nempc Judacis ex captivitatcBabyloni- d*.
cainterram fuamredu&is,quifundamenta templitan-
tumjecerant, fibiipfis domos praeclaras cxftruxerant,
& in illo opcre ab hoftibus vicinis impediti fuerant.
V. Et haec ipfa eft , qua prophctare cocpit Haggaeus ' S'£&*oc*
(quaeq^cftquintum nSv tsrou^^uv merabrum ) occafiQ.\caftone*
Cum n. ex captivitatc rcdierat populus , coepit anno pri-
tnorcditus,menfc feptimo,altare exftruere,Efd.j,3.anno
fecundo,menfefecundofundamentatempli, eodcm in!
loco,ubi antca id fuerat,jacit ibid. v.S.9. Quando autcm ' jj0fnuwl
variaa vicinishoftib9injiccrcnturimpcdimeta3quo mi- mpedi*
^uspcrgcrcpolfcntincapto opereEfd.^T.exedi&ote- ment**
B Z gura|
HiflorU
m librti
negligen-
tfprehen-
dttnr*
Templum
46. annU
sdijicatu.
{ Proleg omek-a
regurn Perfaurum,qui Cyro fuccciTerant,ceiTatum efl: ab,
opereib. v.4../. ufc$ ad annum fecundum-Darij regis, qui
Gyri edidturr, rcnova vit & confirmavit. Efd.6, /, 3, Veru*
eumidem^quodpriusjudad eventuru putarent,ut rac-.
dioin operealiquaab hoftibus objiceretur remorajo-
fcph.lib.11. amiquit. Judaic. c.4. Scaliaslibcmiusfua
ipforum curarcnt ncgotia , fegnius opusaedificationis,
tcmpli,quodedid;oregis jara denuopermiiTum cratpu-
blicojpromovebant^uis finguH rcbus intcnti, Hos dcfi-
des uacj: Deusper Haggasum&Zachariam reprehendit;
cumcj plagis corrigcre hacftenus non potucrat > promif-
fjonibus cxcitat,atqjilIo quidem fucceiTu, ut manum o-
periadmovemcsalacriterper annosquatuoropusilluda
auguftum abfolverent Efdr. &14.15. quod fuitantean-.
nos ferme quadraginta duosinchoatum : unde Johan-
nis c.2.v.20.quadraginta fcx annis asdificatum fuiiTc hoc
templum Judaddiftitant,utfortius Chrifti erTatum rc-
darguant.qua dc rc vidc Lutheri prsfatiQnem gcrmani*
camin Danielem,&ejus quidem cap.9. acalios, quiiru,
capitis noniDanielis vcrfum 25, commcntatifunt.
VI. Quo fine igitur docere ccepcrit Haggaeus,facile pa-
tet,videlicct utad tcmpium aedificandum fegniores ex-
citaret,quod facitduobuspotifsimuargumentis.priori,
ut oftendat,aequum eiTcjUt rcs divinae antcponantur tcr-
rcnis,idq,- fi nonfiat>futurum,ut nec hae proipere fuccc-
dant.poftcriorijquandodeclaratjquomodo fccundi te-
pli gloria longe major,quam primi,futura lit, atqj his ab ■
honefto&utilipctitis rationibus illam,quaecft afacili,
interleritpquod cum Deus illis adfit facile pofsint rcnu
perficere. quaeomnia quomodo noftrae inltrudioni in-
ferviantjfatis bene Lutherus in pratfatione in hunc pro •
phctarn.
I n Ha g.G vE u m*. y jpr.
phctam gcrmanica^ 3.&4xxplicat.Exhibct enirrrhicIir ; Bfafbpim
h.c.r humanae corruptionis cxemplum evidens, cui nullac- WPP***^
vel admonitiones vel correptionesfufficiunt> fiquidem
Judaripropter ncglcdt.umDeicultum feptuaginta anno<
rum captivitatem perpcfsi nihilominus mox ad cundcm
offendunt lapidcm.
VII. Etde his inproloquiafatis: nunc,quaefitg^eW^
diyiJios & quaeparteshujusprophetise.majorcs, id rcftat
ut hic videamu?.. Optimcjlla juxta prascipua duo do-
ftrinae Chriftianae capita,prophetarum($ officia inftitui
tur,ita uc partcs cjus conftituantur.du^Z,^/^W^«-
tiopczp.i* ufqiady» 12. 8c £^4^^ ad
fincmvIniUaeftpraetcrlnfcriptioiicm c.i.v,!. peccatiju-
4aeorum abopere sedifi.cationistcmpli c^ffantium cxpo-
fitioy, 2/mdc nataredargutio & cvidlioy.j.^.y.d. &cor-
rc&iocum prsefcripta v.^.8.9. io.ir.tum pmftita v. 12. In
hac^cft promifsio quadruplex opus jam incipientibus &
urgentibus fada; primum dc prsefentiaDci gratiofa,quae
opuspromoturafit>ut facile pcriiciatury. 13.14. i/.-fc-
cundo dcgloriamajore,quaI>eus domum hanc.fecun
dameratornaturus, dum bcnedi&ione eam fpirituali
dpnaretin Chrifto incarnato cap. 2.v.i;2.3. &c.tcrtio de
benedioftionccprporali jafrugcs omncmcg terrae pro
ventumobventurapeccatum agnofcentibus v. ro# &c.
<juart6 dc regno Chrifti v. 20. &c.
CAPUT PRIMUM.:
GRavitcr rcprch:en4itjud^os,quod tempus tEplisedi- ' samma i
ficandi nodum advenifie dicercnt, cum ipfi injcrim
fijpi domos pulchras ex«dificarent,&propter iftam negli-
B 3, gcntiam
7,Divijk,>
Partes t
du*,
/, Legalk
redargu>
tio,
2. Evan*
gelicapro-
mi$o.
gopulark*
piemor.
Partus
tres E. /**-
firiptjo,
z. Exhor*
$&tio*
C a put Pr morxu
gentiam fterilitatc terrae, aliiscg calamitatibus a Deo af-
fli&i non animadvcrterent,id<5 ut dcinccps f acianr,tc*n-
plumqg aedifieent , monet uc ab iilis judicits ceffet Deus.
Hifce vero prophctae monitis, quomodo cxcitatilcac'
cinxerintoperi,&promifsionem dc felici progrcffu ac~
ccpcrint , fubjicit.
Popularirationccaput fi dividas, partes conftitui
poffunt quatuonl. 'sj&teyofSjja, continct v.i. II. cft objur-
gatio, demora,quae in exftrudione tcmpli ncftebacur
iongius v# 2. &c. 1II# adhortatio, ut citra ulteriorcm di-
iatkmemreftaurationem tcmpli fufcipiant v. 7 &c. 1\T,
Concionis effedtus & c vcntus,& dc praefcntia,prote<ftio-
ne3& auxilio Dci promifsio v. 12» &c,
Nosfingulaperfequentesaliquant6 accuratius hoc
caputdividemusinpartestres, quaruml. eit brevisin-
fcriptio,inquatria. fi.^tempus^quando. (2.*) autor, cum
primarius,a quo>tum fecudarius,perque.($,) auditores,
ad quos potilsimum haec diredta fuerit concio.v. 1. II. cft
gravis exhortatio,ubi prius per vsqK^v Judaeorum futi-
lis objedtio ; Fortenondum tempns templi aedificandi
adeft v. 2. deindc a Dco pcr prophetam data illius utilis
rejeflio.cujus propofitae autorcs & modus v.3.argumen*
ta vero duo fubjiciuntur unum ajudaeorum in negligen-
docurn sedificationistempli opere, rebusfuis nimium
intentorumv. 4. tum poenarum divinitus inflidarum
confiderationcperpetratainjuftitia v.j. altcrum a Dei
proptercain puniendoadminiftrata juftitiain omnium
rexum immiffa penuria v. 6,& tandem ipfa hinc nata cx>
hortatio,in qua excitatio ad rcm accurate cognofccn-
dam v.7. aedificationem templifcrio incipicndam &pcr-
ficicndamv. S.fin minus, candcm juftitiam divinam iru
pcenis
g&nh ijfdarrrporr6 animadvcrtendam,ufei culpa v. 9V & '
paena3taminterraeproventuibid. quam in coeli influxu
v. 10. irno utrobiq? & in hominibus, & iii pcccribus v. u*
Atq-, ha&enus exhortatio harc a propheta auditoribus
cxplicata & didta: fubjicitur,quomodoeadcm ab audi-
toribus pr3tftita&fadtavj2. IIJLparscft fuavisobedien»
tibusdatapollicitatiode praefentia & auxilio Dei opus
ipfum fidclitcradjuturi v.j^cujus effcdus V./4, Sc tcm~
pus indicatur v. 15,
Pars Prima.
Vcrf. 1.] Principio ut resfittantc} notior, meliusc$
cumipfa hiftoria pofsit conferri haec prophctia, tempus
ubicj diligentcr Haggaeus annotat,tum quo cam ccepit,
tum quoeandemcontinuavit. Uludhocmodo, anno,
mcn{e,dic,indicati$ circumfcribir ".Annofecundo Darijrr-
gps <menfe fexto-,diefceju* menfis fut hebr^us textushabetj
nnN unoj hoeeft,primo, quemadmodum alias illa Enal-
lage numerorum,cardinaiis pro ordinali ( ut loquuntur
Grammaticij in facrislitcriscft ufitatifsima; Exempla
vide Gen. 1, f & 2, fcr* & 2, 13. Exod; 40, 2. 1; Sam. i6> 19.
MatthL 28, li Marc. i€\ /. confer v. 9. 1. Cor.'itf52. & no-
tamillam Theophyladiin tucam obfcrva, tiu^ 'eG&iok
n ^lctpfftji^tivsi 7»72f^77^, quidies;ut hic Chronologi pe-
ritiobfervanti,fuitfcriaprimahcbdomad2t,diesquartus
Auguftijfi ad noftros menfes reducas, idq; necfinepe-
culiari omine, qtiodfcilicct hoc futurum erat illud tcm
plum, in quoa Chriftianispoft refurredtionem Chrifti
primum, ut & poftea in aliis, eoper Vefpafianum di-
ruto dies primus feptimanae feu Domlnicus in N. T
Jtebdomadatim loco fafrbathi feu feptitpi dici > qui
colc
tatw,
Tewporit-
annotati&i*
iVntu i. e:
primus*-
fiies T)Q>~
mifficMt
I
m
<i&$rum*
'€ur regk
Perfarum
fiat men-
th.
nas bic
intedigen-
dtu.
u Senten*
4. Vera.
C A Ml T PrImUM.
eolebatuf inV.T.Deo confccrctur;ncc finc infigni ad to»
tam proohetiam inteiligendam lumine. Cum n. jampri-
dem Judaeiifto tcmpore ( racfsis fiquidern illorum crat
mcnfenoftroMajoultimo Lcvit.^10. Dcut.1^9.; fru-
ges illius anni eonveXcrrnt ln hdrrea , & quidem fatis
parc^, oportun^ propheta caufam fterilitatis praefentis
cxponit,&indcfumpta occafionccosrcprehendit,quod
aedificationcm templi ncgligerent. Qucmadmodum ve-
ro alij prophetaeplcricjmentionc regumlfraelis & Judas
fuum tcmpus folcnt dcfcribcrc,fic nofter Haeggaeus&Za-
charias mcndonc rcgisPcrfarum id indicant,quia ab illis
rsgnum jampridem crat ablacum, &ciim adfuaserant
rcmifsi fedes patrias , regum Perfarum agnofcere coge-
bantur imperium, & duccs faltem habebant poftea , de-
nicg tantum Pontifices, Vide fccundam editionem Exer-
citationum biblicarum p.f)9,T(5o.Cum autcm plurcs rc-
ges Perfarum fuerint didi Darij, quis hoc loco intelliga-
tur, valde contro verfum eft inter Intcrpretes. Calvinus
& Gua!therus,fccuti Jofephum & Eufebium, uthicair,
quicum confentitWigandusetiam,tertiumPcrfarum re-
gem a Cyro intelligunt, illum fcilicctDariurn Hiftafpis
filium,qui equifonis,qui apud Hcrodotumlib.3, & Jufti-
numinfini lib./. vocatur Oebaresjoperapervenit adre-
gnum,&poftca Cyri filiam duxit.Lutherus praefat.germ.
in Danielem,&ahj nonnulii,ut in ChronicoCarionis lib.
2 videre eft, ArtaxerxeftLongimanum dcnotariexifti-
mant.Ali^ aIiashabencconjcduras,quasfineprafjudicio
fuis autoribus rclinquimus > & freti autoritate potifsimia
facrarum litcrarum Efd. c. 4, v. 5. tf. 7.24. illis aftipula-
Imur, quiDarium Nothum , id quod ccmporum ratid
ctiamomninoilagitat, hic defignari fatfirmis probanfe
rationi*
Haggjei.
Trationibus. VidcEfdr.c.6. V.T4.&22. Sethum Calf ifiurfi
in Ifagogc Chronologica cap, 40.pag.174.175. \j6. & fy-
ftcma Chronologicum Mcufchij Iib,i.c3p.i5.& lib.2.c.4,
ImponitSutcm pleris<5,quodpofthuncDarium trtcmo-
tetur Artaxerxes Efd.c&T4. &?,T# &c. qucm ipfi putant
circLongimanum.quifucccfsit Xcrxi, &praecefsit hunc
Darium Nothum,ignorantcs, quOd illc cognomine di-
•ftus fic Mncmon feu Mcmor, & Dari j Nothi fuerit filius.
HujusigiturDarij Nothiannofecundo fuit verbum
Jehova per fnanum Haggtei propheta ad ^erubdbelem, filium
Schealtielii3duc.em febud#,& ad jehofudmfilium fehot^ada-
ki( qui quando Judjei in captiVitatem abducebantur,
fuitfumtnus pontifcx ) facerdotem maximum, adduos
fummos in ftatu politico & Ecclcfiaftico antiftites , tum
tcmporis fatis ccjcbrcs Zach. 3, 1. & 4, 6. Sirac 49,1^.14.
Ubi notandus cft illc hebtaifmus , qUo manu* dicitur o-
mnislocutio,qua^liquidpr^cipitUrcfficacitbr, quiaut
manusrcm,quamtangit,ita IdcUtio praecipiens perfo-
nam,quamfped:at,movet. Eaod. $,35» Num 4,37. 45. &
33,1. 2. Samucl.i4>i9. tReg.l8,4<S. tChron.6, 31. 2.
Chron, 29, 27. Efdr.3, 10. Hof. 12, 11. Zach, 7, 7. 12. &
hinc cccurrit A&or. ti, 30. x*i&s > planc ut hoc loco
Etbcne haec locutio ad prophetas ac vcrbi divini
minifttosaccommodatut: funtcnim vdutfrianus Dei,
pcr quasipfc fua bona difpenfat & commuhicat cuol*
hominibus,&proindchosde illis honbrifice, illos au-
tcm dc fc humilitcr fcntirc decet,ficut 1. Cor. 3> & «f- ca-
pitibusdeclaratutprolhrius. Modus vcro, quohaec pro-
phctia rcvclata cft Haggaeo,notatur his vcrbis , fuit vcr-
bum Jehovg duendo9 quodtamen accipicndum
cft. C LOCI
Unde er»
rorh. L
Mattwue»
locutio
movens%
per mini-
(iros ftrki
In capti- X
fVnverjl
JEtemim
memoriA
konam^*
quomodo
wagmfibi
C A P U T P R I M II M »
LO.CI COMMUNESL
Ex yerju /. ]
/. ^Anmfmmdo Darijregti] TamboilUs cft Dcus>uC
pofsit ctiam dc malo benefacere, quippe quiin captivi-
tatejudsorum multos ex Ethnicisconvertit, etiam rc-
ges & monarchas>velut Ncbucadnezarem Dan. 3,28.29.
& v.37. Darium Medium c.6,17. 21.27.2a. Cyrum,Dariu
Nothum, Amxerxen Mnemonem Efdr.d^.3.14. &7>i*.
14,18. 23. ut antea per captivam puellam Naaman ad E-
lifaeum & fidem addudtus crat 2.Rcg. 5,2,3.15'. & quando
apoftoliomncs Jcrofolymis eje<Si ac difperfi Evange-
lium late propagabant,tum inprimis Philippus Samari»
tanos antca Chriftum ipfum non admittcntcs Luc. %
convertebat, Ador. 8,4. 5. &c»
II. Quando Darij,Cyriitem,& Artaxerxis Mncmo*
nishonorifica,contra vero Xcrxis& Artaxerxis Longi*
mani minus honorifica in hac facra hoftoria(& alias eti5
{ a pud profanos autoresjfit mentio in seternum , co quod
iili Ecciefiam juvcrint, hi oppreflcrincdifciffius quomo-
do(quod omnes in eminentia conftituti fpcdant unicc)
viri magni & Rcip. fcu rcgni proccres aeternam nomints
cum benedidtionemcmoriam pofsint confcqui, vidcli*
cetfi Ecckfiam,pias<£ fcholas eriganc, doccntcs & di-
fcentcs in illis fovcant Luc.7,5. clscB privilcgia ac immu-
nitaccs a ve&igalibus conccdant Efdr. 7. 24. ut cjus
fintnutritij Efa. 49, 23. & Ecclefia mammas regurru
fugat Efa. 60 y 16. Excmpla funt plurima in hiftoriis
piorum & impiorum rcgum Ifraclis &Judae &c. Ad fum-
m3m,plus promovcnt gloriam magnatum,qui iis ad bc-
nignitatematq; omn.cs virtutcsfunt duccs, quam qui
gcr
Minifiri
verbi Dei
OS & ffiA*
nm.
Hagg A U
per malas artcs MachiavclJi aliorum<$>docent cos incla-
rcfccrc vcl crcfcere. Scilicet
tolluntur in altuai >
Ut lapfu gra viorc ruant ,
vclfaltcm pcjus audiant jam vitacarentes, ipficg codcm
cum Pharaonc, Hcrode,Pilato, habeantur loco.
Egregiam verd laudcm & ipolia ampla refertis.
Jam vidcquisfrudusfit, fiquis princcps magiftrum ad
fuam gubernationem ccpit imprdbum;is cnim animum
aliasnon malum ad detcriorcm partcm applicat, & ex
hujusincommodomaximo quxrit commodum. Scd
haecalteriusloci&ocij. Utinam autcm artendantur!
UUFuityerbum Jehdva.per manum Hdggtei. ] Miniitri j
verbifuntDeiadnosloquentisin verbo cs;,ejusc£ inbo I
nisfpiritualibus nobifcum communicandis manus, &j
proindcquamdiu officio fuofunguntur fedulo , dupiici j
honore digni funt i. Tim. 5, 17. & at viri Dci refpiciendi, \ViriDt\
quemadmodum proprie& pcculiaritcr dicuntur volun-
tatisDciinterpretes,fubquorum numero meritoomnes,
qui facras profitcntur litcras, ctiam in fcholis rcgiis ( li-
cct his faepc in quibusdam aulis nil habcatur vilius)com-
prchendimus Deut.33>i- Pfal. 90,1. i.Reg. 1 2,22. & 13, i. f
& 20, 28. 2. Rcg. |, 9, & 4, 7. 9. & 5, 8 & 6,9. i. Tim. 6,v.
2. Timoth. 2. Pet.l, 21. quosqui injuriose tangit,
tangit pupillam oculi Dci Zach. 2, 8. quod Deus fcvere
prohibuit Ffal. 105, 1/. ne attingitote ( inquiensj) unftos
meos & prophetas meos ne afficitote maio. meos autem
vocat Deus,quifuntboni& in officlofuofeduli.
IV. tAd J^erubabelem & Jehfcbuam dnces. ] Ad illos Detu h
rnaximcDeus loqukur.qui aliosex csptivitate educuut. \quuur li
Excpla&typifuntMofcs'& AaronExod.3>4.j.&c.& duxt
C 2 aci^-
4malUre:
cedit.
Confilia-
rm opti*
fldtus Ec-
ileftaftici
&po(itici
concordia.
■ Caput Pri m u.m,,
fammus faccrdos hoc loco, Ut cnim illi cx captivitate:
corporalijfic miniufi vcrbi c* mandato Dei homines
cducuntcxcaptivitateDiabolifpirituali 2.Timot. 2, 25V
26, fecuti ipfum Chriftura Efa, 61,1. Luc. 4,18» Vidc Pau-
lum Adt. z65T4./8. fcptuaginta difcipulos Chrifti Luc.io,,
1. /8. /9, Dcfiue igitur mirari,quf fiat hodie > quod Deus
multis magnatibus non loqu3tur,ncc falutaria cis infpi-
rctcon(ilia,vcrurnrcccdat abipfis, qtplim a Sauleim-
pioregcL Sam. 28. nimirumhpcnonagunt, quomodo
fubditp&in pictatc erudiendos curcnt &c. Scd quis au--
dethicdiccre^papa curfacisfic^Confilium igitur fi qua?--
ris ( & quis illud non faciat in hpc re.ru m ftatu l ) quaero,
apud Dominum , qui dicit > Prpy, 8, 14. Meum eft confi-.
lium,mea eft prudentia.mcum robur.
V. PrimoresinftatuEcclefiaftico ac politico con*
fentientcs mire pietatem promovent,quia> ubi talcs fra-
trcsconcordantjDc.usbcnediftioncm promittit Pf. 133,
1.2.3. quorumillifintZcrubbabelcs , i. c, magiftri Baby-
lonisjquijndomitam ple.hemacfubditps mundo nimis
deditos piis mandatis contineant in officio: hi Jeho-
fchuse i.c. talcs, quiyoluntatem Domini annunciando
falutem horninum «tc.rnam procurcnt fedulp, Confi-
dera felix fub Mofc & Aaronc fratribus ac, confcntienti-.
busrcgimen:fubSamuele&. Saule. > illopraemonftran--
tc,hoc fequentcin regni initio , que.madmodum etiaou
vidert eft in Jojada docente, & regc Joas difcente 2.JR eg. .
/2,2. Idem &<finedubioDcusindicarc voluit,quandoex
ordine fenatorio Jofephum, cxordine. Ecclcfiar Dofto-
rum Nicodemum excitavit, & hps duos vocavit, qui
Chrifti corpus fimul.unge.rent & funus curarent Joh 19, ;
$S 39* quibus cx primitiva. Ecclefia multa poffunt addi ;
exem-.
FFa g g JET*.
«xcmpla piorum Imperatorum & fidclium Bccldi» do
cftorura, faitem hiftoriam Conftantini. M.,Theodofij itc
& Ambrofij &c. infpicc. Nunc vero Chrifti oorpus myft
cum ab iisdem ordinibus erat unice fovendum , hoc eft,
Ecclefia erat bcne habenda. Contra autem hodie proh
dolor,cum necin ftatu. politico quidam magnates au
diunt,nec quidam antiftites fepcJn ftatuEcclcftaftico fi
dcliter&liberdeos magnoserrante^erudiunt, hinc illse
intoto Romanolmpcriolachrymae. Etuttantum dica-
tur denoftris,quum ad.nosnonitamultum fpedtet^cos,
quifunt cxtra, judicare,i»Cor.5)i2i Lutherani nonnunv
quamaudirc & ij volunt,qui ne micam quidem zcli Lu
thcri habent, Is Dco fretus, folus toti fcoppofuit mun-
do: hodicautem.rari admodumfuntiquifuseaul^urbi,
oppido,pago,in peccatis*pcrgcntiaudent rcfiftcrc, non
abfimiles illis multi, de quibus Ezech. 13,/. Matt. 23,6.7.
Et vcrum cft illud, Da Ambrofios, &habebimus Theo-
dofios,fiDeus velitbenediccre pJantanti Paulo , riganti
Apollo,quod decet nos fperare &gromittenti crcdcrc l
Gorinth.i/, '
VL In publicis vitiis principcs populi &antiftites fa?
crorum prae.aliis accufarL merito debent, quia illorum
taccntium & conniventium culpa plerumcj populus ita
indulgct flagitiis,.cd quoddebitacum fcveritatc a fuis
primoribus non cocrcctur. Sic.Aarori dicitur nudaflo
gratiaDci,&legum vinculisfolriflep.opulum, quum nO
conftantcr.refiftcbatcjus adidololatriam pronseJibidini
Exod.32, 4.5, /J imdipfe ibidem v. n.dicitur induxifle
fupcr popuium p,eccatum,qui tantum confenferat,odio
j>kbis impotcntis >viftus.& cx edidto Dci principcs fcor-
santis pppuli fufpenduntur Num. 2/, 1. 4.
> C 3, PARS
m
vtm*
Mdgnatiss
*4
Argttmen
tum Ju-
dzoruin
fomnolen-
torum.
refutAtur
Not£ J*-
nij.
Caput Primum.
P a r s Secunda.
Tcrf. 2.] Ycrbum Jchovxad Haggaeum hcc fuit fic
edixit $eb<ival)ommusexercituum;c\uz\t Exordium illtf
quam maxime dcccbat,qui gravifsimdintegrum popu-
lum rcprchcnfurus crat.Orditur autcm propbcta a con-
futationccjusargumcnti,quo fc Judaci tardioresinaedu
ficationis opcre maxime cxcufarc & tueri folebant ac
voiebant. Cumcnim multaerant;>quaeilIosab asdifica-
tione templifumptuofifsimi abfterrcrepoterant, labor,
fumptus,pericirla,&c. tamcn quia ctiam coram mundo
turpe fucrat,illa omnia nolle fubire pro cjus gloria > qui
ipfos cx durifsima captivitatc gratiose & potenter l»be-
raverat,in tempus,Deic£providentiam culpam malitio-
se confercbant verfutwquibusfimplices tanto prsetex-
tu fcducebantur. Hancigitur fegnitiem pravam repre-
henfurus Haggaeus,calvas-iftas excufationes,v3nosc£ de-
fidtae pr^textus it fublatum dum eos hoc loco pcr mime-
fin recenfet,Deiq? omnipotentis potius & vcracis voccm
quam fuam profert, quippc qui fu H^^itiyia^ optimecg
cogitationes hominum cognitas & perfpcftas habeat.
Ipfan.haec populicxcufatio partim cx diffidentia, par-
tim ex rerum privatarum ftudio proficifccns in fpecicm
plane aliud oftendit & obtendit, quam quod ex re & vc-
ritatcerat. Nam ( ut beneinhunclocum commenratur
Junius.)quodnondum adveniife tcmpusajunt, videba-
tur maximum ad cxcufationem afferrc momentG , quafi
dicerentjvidemus jam faepius repetitis ihterdicftis cx au-
toritate regum antecedcntium fuiffe cautum,ne inftitu-
tum hoc op9 perficcrctur:de novo autcm hoc rcge nihil
quicquamha£tenusaudivimus,quofcntemiam mutata
e/fc
efie & jus aedificandi reftitutum nobis confirmetur. quo-
circa meruiu:us5:i£haec nobisvercaruur vicio, & rcrum
novarum incufcmur &c. HaeC&aiis pluri fummatim in
illis popuii verbiscornprehenduntur, populm hic dtcunt,
velcum p3lam proferrc non audenr,ne vidcantur plane D; ..
impij,faltcm in cordc ita cogitantf quomodo faepe vcr-\e itJ^
bum dicereprocogitarefumiturGen 6,3, 7. Pfal. 27, g.
praecipuequando additur,in corde, quae phrafis tam in_»
bonarn,quam malam partcm accipicur, vide Sophon. 2,
v. uit.) & quia Dcus cogitationcs iftorum horninum no
vit,mihi prophetaefuorevelavit,quod ita tacita cogita-
tionc fibi abblandiantur^pallianccs fuam focordiam,«o#
ddvenijffe tempuf^uo domut Jchoya xdificetur : id cnim fi ad
vcnilfetjncmosedificationcm impedivifTet. Ita populus
imle rationes fecum deputabat^vel potius,quid fu<e prae-
tcxcret focordiae,quaerebat.
Vcrf3.] Audiamus vcro,quid dc hac fpeciosa excufa-
tioncftatuat Dominus,quando jam porro cjusnomine
propheta totum alloquiturpopulum,quiha<ftenus duos
ducestantum aUocMusfacvatSuititafaverhuJehovx per
manum Haggai propheta* dicendol Dicitis fcilicct,nondum
cfie tempo aedificandi tempii?impieinquarn5tempiiaedi-
ficationein tEpusnefcio quodfatalcdiutiusrcjicitts,qui
vcftras ipforum domos ftatim exaedificaftis. Nam fi fin-
guli domos proprias potuiftis erigercquidni om ncs pof^
fctis unum templu exftrucrc/iniquifsimu ccrte eft,homi-
nes fplendidas inhabitare cedes,Deiauce templunvquod
ad omnes aeque fpe<5tat,defolatum & incultum manerc:
quae cft ifta imprpba dcfidia & nequitia , vos perfruimini
delitiis,& Dci aedemperficerc negligitis /Ofummam in-
gratitudinem ! hoc cnim fcqucns interxogatio rhctorica
innuit» Confer Mich. 6* 6>jx $t Verf.
tempui
tulpa-»
reijiitfir*
Caput PrIMHHi,
Verf 4.] An tempws ef^vobis^ovos ingrati,ociosc def-
dendi in domikus veftrvs, tis% ad luxum pulchris^fcite conta*
bulatis.hcumn^ ckgantcr & effabre faftis & exornatis,
& ut graeci id non male exprimuntjK^to^ao/f, Lutherus
vertitTD\Tisp geceffelf cn. Id autem eft accipiendum non
dc ornamentis intcrioribusparietum,quae dicimus^an*
ncling/fcd tabulato,quod fttrmltedluminterius , quia ae-
dcs crant plans,& non in morcm noftrum faftigia tae.Sic
nrso vocatur navis,quae fuperius cft te&a , tat ein tibct*
tatlff ijf. Eftnc vcro locus rebus vcftris pcrfrucndi ? quum
tamcn adhuc domusmeafacrayafaft,comvi qusm virum
pium decet 9 ut fuo cxcmplo olim David pranrc voluic
Pfal. 132,3.4./. 2 Sam.7,2. Cogitatc quaefo quam ini-
quum fit>vos in palatiis,non tam ad ufum,quam ad dcli*
ciascftpofitismollitcr vivcrcquum habitaculum mcu,
quifumDeus, undc voshabetis omnia, pluviisirrigc*
tur,folc torrcatur, folitudinecj fqualcat^
Vcrf.5.] Quaproptercum talesfitis
Introrfum turpes,fpcciofipclle dccora,
& malitis vidcri boni quam eiTe,quum ifto utimini pne-
textu v2nihxmo9nunc fit ait Jehova> dominus exercituum:
^Adhibete animum advias veJlras,mvo$ ipfos, vcftrascga-
ftioncs inquirite,fucceiTuscg confidcratc diligentifsime,
idqiK>dphrafishebr£aemphatica,ponitc cor vcfirum,
innuit. quseut meliusintdligatur, confcrri poiTunt.hsec
loca. Exod. 9,2*. Dcut.32,4^ 2.Samj8,3. Job i,8. &*,3.
& 22,22. & 34,14» Ezcch, 20, 4. & 44,/. infra in hoc ca-
pitc v.7. & c.2,15.18. & noftra phrafis gcrmanica, fidjj auff
<in fcitf g le<Jcn/perpcndatur.Vidcte,quam bcne rcs veftra:
(vobisfubmaausfucccdant,germanice, Wicte tiufy&tfyc/
vidcbi tis, ^ jcjjc fro# aUtt §in«rfi<§ pnD btn ^ttb^ng.
VcrC
Hagg &l
Ycrf.6\ ] Nam quaefo,quae cft ifta,quse vos prcmic,o-
»niumrcrumdif£cultas.<? fortuitone cam putatisacci
dcre ^numcxfatoquodam $ an vero vos ideoa Dco ex
captivitatc mirabilitcr rcdu&os cxiftimatis , ut hic rcru
omnium pcnuria pcreatis/ non ita > vis alia vosurget,
ncmpelegismc*ncglc&aemaledic1:io Deut.28,^.Amos
4,9. Mich.6, 14.15. hinc adeo inopes eftis i« vi&u & a mi
&u, btnc feritis multum , & infertis parum, grandem fru
mcnci accrvum in agrum expo*tatis,& parvura cx eo in
horrcareportatis manfpulum , & cum etiam eo , quod
collcgiftis,frui cupitis , defiderium vcftru implere haud m
$Otcftis>€omeditis,Jed minime ad faturitatemMbitissfed notiu
*d ebrietatem^hoc enSaffacim^quod fufficiatfquemadmo-
dumaliasfcriptura chrictatis nomine eopiam dcnotac
Gcn.43,/4. Cant.5,1. Joh. 2,io^nec famcm edendojiicc
fitim bibcndo reftinguitis/quia fempcr , ne ciro dcficiat
frumcmum & vinum vcftrurm tirncrc neceiTchabctis,
cum Deus baculum panis frcgerit , hoc eft , naturalcm j ^!ft0 tm
liutriendi vim tcrr* pro ventui adcmerirccx lege Lc vit,
25,26'. quam executus cft farpe Pfal. ic^xct Ezech. ^,16*.
& 5,1 6. & 14,13. Efa. 3,/. Ut cnimfcipionefe fuftentatin-
firmus,fichomo fuftentatur panc.cum autem frangitur
fcipio,cadic,qui ei fuit innixus.* ita fi frangitur divinitus
fcipio panis,nihil prodeft cibus,(cd cadit & pcrit homo.
Neq; rantum ita ie r« habct in vi&u, vcrum etiam in a
tnictu 3i?iduimini etiam , fednemo itd > utfctlor ifrf, ut pof-
litfecontrafngusdefcndcre, quia parum lan* habctis
ob paucicatem ovium , quippe quibus non fuit fuiS-
ciens p3bulum.Ec fi quiseftintcr vos opcrx nu parccns,
quiex ncgotiationelucrura5aut ex laborc prccium vclit
congererc, fpe omnium laborum &itudiorumkiorum »
£> iruftra-
M4t
iS. f Caput Primum.
] frafrr3tur,fiquidem quimercedem repoftat fbi.mertedeh re*
tocubtt \ portatftbi in loculam pertufim, non confervat eara velius»
gertufiu^ ^quam fi nummos pcrtufo inderec loculo, ita di&o citius
.omncs opes parta* dilabuncur, Lucbcrus , WtldfW gctfc
vtrtitntt fcer !c $i$it\twn lifittun QJruftfc-
Vcrf>7.]Quoniam vero plcri<£ haec mala cafu quodara
accidere putabat,eandem fuara cxhortationem Vquaou
fupra v.),adhibuit, repetit, &, ut Dei, fuasq§ vias diligcn-
tius Judapi fatis diu affiifti tandcra conliderent,nr,onet ex;
Dci ipfius mandaco.y?f atr febova, dominus illc exercuunr.
omniuca creacurarum autbr &confcrvartor,quaeipfi mo-
re exercitusfidelis adfuntjcjuscj jufla promptecxpediacy
adbibiu animnm (hebraicejponite cor fup. v.y. non obiccr
afpicicc;falcem,fed diu muitumcg ihhac cogicacione ver-
hmini) ad.vias *>^/?r^>regrcdiminiin raemoriamtempo-
rumpriorum, quid fcecritis vosDeo, &quid ipfevobiV
rcpendcrit^& cum vidcatis vos errafle, mutatc confilitf,
pravo abfiftke , & in mclius mentem convcrtite, Hadtc-
nus opus aedificatipnis tcmpli ncglcxiftis, jam deinceps
illudfedulo urgetc fic futurumcft,mDeus,qui haftcnus;
vobismaledixitv 6\deinccps clemencer benedicat3 tur»
opcri ipfi aedificationis tum vobis «dificantibus,.
Vcrf. g.] Agitc
moxalacres properate viri, mora fcgnisabcfto#,
qui hadtcnoociofidefcdiftisindomibus veftris v>4 pro-
| dite,& nc dicatis, undc fuppctet tam copiofa maccria ad
Htm bi+- \ °PUS taro auguftum neceflaria, afcendxts in montem iftuW-
bAftMs bU banum,cx quo olim ligna ad templum Salomonis allata
intcUioy I.Reg ,r,6\Q, indc VOS quo<$ hoc tcmipoxc afferentes lignar
m* " *dificatcdQmum£*nc?ut acceptum habeam iiind vcftrum opo,>
&poftca-
H A <3 G A 1. J J
&poftea templum aedificatuni, inq£eo vcftras prcces li-
foentcr exaudiam, omniaqp triftitia ir*f Jku^ora commuie,
Jjuibus vcrbis fine dubio Haggaeus refpicit ad pnmam a
Salomone in prioris tcmpli dcdicationc ufurpatam bc-
nedidtionis formulam |.Reg8,2$.29.&c.at<£ ita demum
apud vosglori/icem mt, aitjekcva, ibi mc magnum oftcn-
dara magnis bcncficiis vos afficiendo, Jargis bencdiftio-
iiibus vos pcrfundcndo , & proindc , cum fitis mcus po«
pulus,oportcc vos&dc mca propagandagloriacffcfol-
licitos,& dc vcftra felicitate procuranda, quae hoc rnodo
tantum obtinget,fi cogitetis, ut quas ncgligcntcs cxper-
ti cftis maledi<Siones> convcrtantur vobis in ctiltu divi-
no fcdulis in bcncdi&iones.Hic fcnfus hujus verfus opti-
tnecum antcccdcntibus & fequcmibus congruit, cjuscj
prius mcmbrum longc mclius cum muitis aiiis,Chaldaeo |
intcrprete, Wigsndo, Ribera,Gualthero &e. dc Libano, \
quam cum Junio dc Sionc explicamus , tum quia in hoc
monte jam erant Judsei, & proinde non opus crat c<3 a*
fcendere,tumquiaindcligna deportarc nulla poterant.
Dc m paragogico verbi hebraei ^??^ dcficicntc in tcx- j\p4rdg$.
tU:& fupplctoin margine,non admodum laboramus, gUum cur
quid notct, ncmpc quincg in tcmplo hoc poftcriori defi- mn fcrik*
ccre juxtaThalrnudicos. Vidc Buxtorf, thcfaur. Gram-;""*'
mat. lib. t. &it$. fub fincm pag.xxp} Jrl>f^nujm lib. i/. ob-
fervat. c. lo»i?uibusfc tirticn valde acriter hoc ioco in-*
-^oTnmcntaoo opponit Ribera,a numeroir.ufqpad2o.
Vcrf. 9 ] Bum a. ifti dc rc non magni momcnti, aut ad
fldeinoftraearticulos nilquicquam ipe&ante^operofe & j
inutiiicer liciganr, nos fcquentiaprophctaercrba majori,
cQ frp<Su ritfiabimur, in quibus,ut ftcrtentc»cxcicet,it.c- j
rum inculcat eadcm, qu# antea dixit,ut rei ipfi9 intuitu 1
D 2 tandemj
2* |
iwprobo-
rum hndt
C A P U T PriMUM.
tandcmcxpcrgefiant. Kasenimo Judad j> veftraefuenmt
viac,&hxc vcftrz ptaipcrit&SyJftettando ad mulrum> &ecce^+
(ad horrca ipfa3in qux ccmporc hujus concionis habitae
jam cjus anni conve&um crat frumentumj& quidem fa-
tis tenuitcrAut fupra v.i. oftcndimus , digitum intcndifc
atq, in rcm praefentcm deducit,ut vctcrnum fecuritatis
cxcutiat) eccc adparumy\xt videtis, in horrcis vcftris per-
venicis, quando magna cupidicace fpcratis ubcrrimura
anni proventum,fuit illc hadtcnus tenuifsirxius , & quic-
Betaefflatl quid tandcm roagno iabore dotnum intuliftii quiscg fuam5.
effloillud, difperdoderepcntctanquamventis irnpeilen-
tibus Pfel. t»j- fcfa 40,7. Lutheras fo JCi fttubi tc^d 6od&/
quae duo mcmbra Hieronymus ita f3tis benc -s^^^^f.
Cum jamcandefcerentfegetes, & mefsium tcmpus in-
ftaret,f rumcnta vos tcnere in manibus putarctis5mcfTui-
ftis vacuos culmos>& inancs ftipulas.Sed& hoc ipfum*
quod ic multa fcgetc & infinitis acervis fucrat elcctum*
intuliftisin domum? mca (Dci ) virtutc difpcrfum cffc
exfufflaviillud & redegi adnihilum, quia frumentum c-»
mortuum & vacuifollicul^quaeutilia efuifunt^farinatit
&iimilamnonhabebant. Quamobrem vcrdf dittum^eho*
\v* Domini exercituum, non vulgttris caufa fit oportct,di«
ScicDominus,quaeme vobis,quos iamciemcntcr exca-
; ptivitate edift?Cflni ftjbdto infenfura reddidit. Auditc,
j hacc cft illa ipfarfropterea quoinfomus meaizcxz el^vafta^
acnondum exaedificata^wr currttisquis% tantum prv tf$**
iwo/a^ornanda, augenda3 ftabilicnda raagnacgdiligen-
tia curatis, ut iilam operofe exacdificecis. Confcr v. -fTu-
pracxplicatum.
Vcrf 10.] Haec eft illa culpa a vobis admiiTa , en pcxna-*
] proptcrca amcimmiifa.haec eftiila veftra in facris incu-
ria;,
H A G <5 M Yr
m> mihicg illata injuria?ccce viciisim a rac fnflida penu-,
ria. ldcircoc%o pofuifacicm mcam contravos, & proptereal
sohibentur cocli a rorc pluviacp oporruna, & confequenter
cthtbetur tcrra k frumento fuo ex maledidtone DcuMft 23.
34. 38..Amosif,7,
Verf. ir.] Quia ^ojcfiova adyoce ficcitatem fuper ha-nc
terram vcftram, &juper hos montes, quoscohtis &incoli-
i\%f&fufer frumentum,%rfupermitfium, &juper oleum ye-
firumjimo ( ut verborum faciam compcndium ) fuperid
tmne, quod prolatura ejjet hcec terrayefira, in arboribus hcr-
bis & fuptr homines etiam &fuper jumenta, quae ita liti cne-
cantur denigjuperomnem. lahoremmanuum, confcr v. 6* A-
mos 4, 7. 2,
Vcrf u;] Hacconcionefatis dura&perfpicuacum
rfucibastumipfipopulopropofua , £ergit propheta dc
fcribere,quis hujus tamfcveraecxhortarionisfrucc^fue-
rit,quamq; obcdietcsacmorigeriDd vcrbofucrint illi,
quiadmonebantur, Aujcultavit cnimtimore Deiaddu-
ftusrn animum induxitaedificare tcmplum J^eruhahelfi-
lius Schealtielvs,dux fehuda, & 'jehofua filim- ^ehot^adaki
facerdos maximur popxxli duces Tummi > & tottt populi re-
liejuia aufcultarunt voci Jehoy* Deifui,hoc ef£, verips Hag~
g<ciprophet*,)\i{fadc nomine Dci prolatis,obcdiverunt o-
mncs,quotquot vcl cx bello erant fupcrftites > in qua
multi perlerant,vel qui cx captivitate rcdicrant, in qua
ctiam multi feccrant,fibi quodfaciundum fuit fcu mor-
tui crant,multi etia rcmanferant, ut mcritd dicatur rclif
quiaf.Proptercaa. tam morigerosfepraebebat, quodfci-
rent juod mifijfet prophctam illum Jehoya Deju ipforum,{<\
quad vcl inde coUigcb&vquando concione fupcriorerrr
grophctaecumfortunaacmoribus fuis confcrebant, &
D 1 pror
2?
Fenuruzs*
ReUqul&
■vlt cogita
mnes.
Caput P R I M tt u.
ptairiie fuorum malorum caufam fuifle ipfi videbant,
tumnmuerunr ille popultif a facie Jeiovx gratiofe in pro-
phcta praeientis^gratiamc^ per cum offercntis pcenitenti-
bus> & iram, fi ita Judaei pergant,comminantis , id quod
voxhebraea Viip indicat. vide titulum Pfaimi tertij ali-
bi explicatum.
■ LOCI COMMUNES.
Exyerfu 2.]
/. Sic dicunt. ] Quia verifimiie eft,hofce Haggsei audi*
torcsnondixifle vei protuliflc haec, quacfcquuntu^ fcd
faltcmcogitafle,eac£ Deo nota cflc audimus, admone-
muTjDeum noflc cogitaciones hominum, eas<£ revclarc,
ii non in hoccertein altero feculo Ezech. n,/.^Cor.4,jo
£cclef.i2,i3.*/.Caveigitur in animo tuo id tecumrepu-
*are, quod nolisDeum inconfpcdru omnium hominum
aliquando manifeftarc, 2. Cor.5, 9. 10. u. Luc. 8,17, At<g
haeccft vera politica Chriftianajcum quanullo modofa-
cithodic ulitata multis.
II. Tt>pulut bk.] Non ducesj fedpopulus tam per-
verfum habent judicium , non coeli, fed terrae fiiij ita g}r
cum ratiocinantur,quia hicumLothiconjuge femper ad
Sodomam hujus mundi refpiciunt,& admontem Dei
j*oncontendunt,quoipfos angeli Dei feu miniftrlverbi
boni ducunt Gen.19, 26. Luc< 17, 32.33. dc quo hominum
geqercdigna lunt fcitu,qu« habentur Sap.2,1. &c. & ta-
men hoc populi peccatum proponitur ducibus, quia ipfi
quod non mcliiis fentiant fubditi;pierumq£funtincul-
pa, vel malisexemplis praseundo, vel faltem admalau
[ connivendo, ut fupra v. /, L. C. 6. di£um cft
J III. No%
rnwi* p%
templnm»
Dei.
XI T. Non ddvenijjh tempH', quo domm Jehcv* nedtjice-
cur*] Itupij dum ycruitcntum dc dic in diem procralri-
nant, func illiipfi hodic, qui dicunt, nondum adveniffc
tcmpus,quodomus & tcmplQ Jchov^e aedificctur, i,Cor,
£,17>& 6,19. 2. Cor.tf, 16. quod pcrfidcm iiihabitct Eph-3,
17. jam3dhuccft palatium a Diabolo vatfatum Luc, 11,
2/. 24.26.Matth.7,2tf.27, idc$ tamdiu rrondum reftaura-
turautaedificatur,quamdiu ipfi induJgent vitiis, quoru
fordibusillud pcdctcntim corrumpicur 1. Cor.3, 17» Pij
vcro hodic cum voccm Dci audiunt,,accurrunt,nec fom-
num dant oculis , priusquam Dornirio aedificavcrinr iru
fcipfis domum. Pf 95>& i32.quod utmmc£ late poteft de-
duci, quomodo illi pcr vitia nudi & inftabilcs, hi pcr
dcm juftitisi Chrifti iriduantur ac contra omnia maliu
rcddantur firmi ac munitifsimi, qui velut frudtus & or-
natum habcnt deinceps bcna opcra * & virtutcm virtutc
contcgunt^nc pcrpluat. Qjuod vero uniufcuju.s<j homi-
niscorpusfitvelut tcrreftris quajdam domus,2, Cor. 5, 11
& tabcrnaculUm ibidU v. 4*2. Pct, 1,/^ dcclaratur.
Ex verfu ] ]
FuhitdfiVerifum fehovx]Dcu$ juftus pcccata per vc-
ros & fidclcs fuoslcgatos rcdarguit, & ad illa tacerc non
potcft2.Cor.jv20. Efa. 56, '% unde facild liquct, quid do
nonnullis (nam boni etiam pcr Dci gratiamfunt quidam [ Muty CAc
' & vigilantesj mutis canibus fentiendum fit Ef. 5293.-4.qui : nes defcri*
fcipfostantumpafcurtt/& nongrcgcm. Ezcch.349^ S.io. bumur»
&c.quiconfuuntpulvillos, proomnib^ axillis brachio-
ruEzechi^ig.pro pugillis hordci&fruftulis panismor-
tc AfFICIENDO A-N IMAS, quae non morcrcntur,
&vir
*4
f*r$ $pft*
ma efl eii
Caput Primum^
& vlfturasp raedicando^nimas , qusenonfunt viftttr* i-
bid. v. 19.
Talcspaftorcs,animaliapefsima mores
Encommcndatos vitioruralabc notatos,
Seddicuncmummum , qaia gaudcnt cuder&>
Subduatpulvillos^quianoluntringier ilfos^
±c tra<&antcaute,quopo{sint vivcrc laute,
Sacrorum ignaris non intcrdicitur aris,
Hinc nulla cft pictas,fcd plena haec criminis ae tas.
Non mcns curatwr,nim1um dum corpus amatur.
Tu qucrfumvadis.^ raro paftormalctradis,
Cumpopuloipfc cadis* fpcrncns incommodau
sladis.
Tc nMi convcrtis, fcd fic qirocg poftca ftertis,
Pcrpetuum m<rres,truculentiDemonish*rcf,
Danspoenamdiram jufti pcr numinis iranx,
Hanc ut dcvitcs,non fint voccs tibi rjnitcs,
Erga auditores, prsefcrtim quotquot honores
Ornaut>aut plcnaquib^ cft mesprava crumcna.
JEx verfo 4. ]
\.Jinte*npHSe$l£voips3ovos}deJidendi?) Plericj hortti*
ncs magis rerum fuarum , quam divinarum gerQt curaia
fcipfos inanitcr circa multa tumultuando fatigatcs Luc»
10,41. Pfal, 39, f.illiautcm,quipartem optirriam, qu&
SOLA OPU^cft,cliguntcumMaria,fapiuntLuclo,4^.
^uia juxta regula Domini vivunt Matt. 6,33.qn*ritc pri-
mum regnumDci& juftitiam cjus,tum reliquaomnU^
adjiciemur vobistHa:c inculcanda funt cx hoc prophcta
iisani-
iis anirtiafutfl paftoribus fnam ad co$, qui faciunt officifl
&ex fc norunt pr«ftare,quas dcccchaec nil quicquam fpe-
itantj quibus potius cura cft dc fua domo, quam quo-
modo proficiat & fuccrcfcat in pictatc homo: haec cxag-
gcrendafuntillis malis magnatibusf namDavid, Jofias
ichorum fimilestalibusmonitis non ijidigcntj quiiru
«dificia acpalatiafua conferunt>&, quodpejuseft,iru
cquos,cancsad vcnandum, imo, quod omnium pcfli
«num & Chriftianis prorfus indignum; in fcorta,
Ambubajarum collegia, pharmacopolas,
Athlctas, fcurras, balathrones&c. ^
omncquod miferisdcglubunt fubditis,mal£ collocant
ac peifime confumunt
Tantum Jofcphi cura^ntes vulnera, quantum
Autnumerum Iupus,aut torrentia flumina ripas
Tandem crcbrd occinendafunthaec illh,in ftatu Occo
nomico, qui nil aliud curant aut fpetftant quam fuos
«ummulos, congcrentcscj pcr malas artes auri pondcra
confcientiae fuae gravifsima infiigunt vulnera. quales fo-
lcntcffc nonnulhinterMercatores, inliitores, artifices,
&horumfimiles>
II. In domibus vejlrps tabulatps. ] Luxus in aedificiis,ul-
tra quam fatis eft,exornandis hic itcrum rcprchcnditur,
quiafaepc inhac re pcccatur,dum quod crat cx abun-
dantia confcrendum in paupcrcs & Chrifti membra, im-
penditurinparietes & magna palatia, quaderequidfc-
cundumfacras literas(nam de humano jurequidagat
TheoIogus,autinculcet,quumaIij multifintcjus faccr-
dotes vigilancifsimi i) fit ftatuendum, vidc Sophon. 2,
H & quas ibidcm cx facrp codicc cicata, cxpcndc. f
verbi
, magnati*
patr hm
famitiat.
taxus
adificiw*
rum.
26
Jfiliclinos
ip/bs excu
tiamtu.
& cor pa-
Ca P UT Pr IMUM,
Ex verfu /. }
^Adbtbite animum veflrumadyiM yejfras] Qiiando ttlto*
iis affigimur, in nos noltrascg aftiones omnium primd
inquiramus Thren. f$ 40. Sophon. 2, r» & ad Dcum affli-
genccm convcrtamur;quod fi non fit, nihil cfficimu*
clamoribus vagis Job. 3j, 8. 12. Pfaim. 18, 42» Prov. jr2£.
Efa. x, *5* quia Dcus peccatores impoenitentcs non ex-
audit Johan 9, *i. Prov 2^9. Efa. 59, J2. Sed fi quicon-
verfifuerint adjchovam ufc#, exocabitur cis,& fanabic
eosEfa. 19^22. Job. 11, 13. 14.1jv1.J0h. 3, 24« contra vero
sideas pcrmuitos>qui mala lua lamcntantur , &caufas
quxrunt, nec unquam invcniunt, quia non adhibcnt
3nimum sd vias fuas. Egcnt/ fterilemcfle annum cau-
ftntur. rcpulfam patiuntur inhonoribus? abalicnatos a
fe ajunt aliorum, in quorum manuclt negocium, cflc#
animos moritur aliquis cx amicis aut cognatis' infci-
tiam vcl impcriciam medicorum iacu&nt. & fic dc ccte-
ris Melius vcr6 in vicae antcafta? turpitudinem rcfpicc-
rcnt, & quod meruerint, faterentur cum fratribus Jo-
fephi Gcn 42,21.22. &cumlatronc in cruccLuc. .23, 41»
Vide ctiam Jcr.3,2j.& 14» 20. Dan. 9, 5. 5. n. Mich.7, 9.
Notandum autcm,quod dicat propheca in tcxtu hebrae©
cmphatice, ponite cor, iiquidemcor hominis hincinde-*
vagatur inccrtum, &non priusquicfcit, quam ad folum
Dcum tanquam finem ultimu pcrvenerit. vidc quae inil-
lam fenteiuiam cU^a funt Mich.5,/. Quandoigitur cor
tuum inquictum eft, dic ili cum Davide, quid perftrcpis
in me anima mca , fpera in Dco vivo Pf, 42; 6f 12.
Ex verju 6. ];
I. Seriw muhum & infertts parum] Doccmur , proptcr
~ . quid
malcdi»
CliO.
Haggai. \
quid &aquoomnis nobis immucatur malcdidio, vidc- U*defit
licct proptcr pcccatum I Dcoaffiigimur, nonacafucft,
non primario a Diaboio aut horainibus, id quod doftri-
naenoftr#infcrvit:primo, ut cavcamus flagitia,qui cu-
pimus cvitarc fupp!icia,dc?ndc ut affiicfrJ, a pcccatis,qui-
bus iram Dci meruimus,defiftentcs, a throno juftitiae ap-
pclicmusad thronum gratiae. dcniqucnc rnuwnurcmus
contra Dcum aut homines, aut ad alias caufas fecundas I
rclpiciamus. j
1 1. Comeditis> & minime ad /aturitatemy hibitPS , & non Dei leue-
ddeirietatem. ] Non in folo panc vivit homo, fcd pcr o-ydiclied^
mnc verbum, quod cgrcditur ex orc Dei benedicentis ut*
Dcut. 8, 3. Matth, 4*4. nec cujufquam vita cx his,quae
ipfi fuppetunt* in co fica eft, ut rcdundct Luc, /2,i5.quod
Luthcrus ycrtit ciegantius, numani l<bt bavon fcaf? cr ttif lc
©ifrfr §df quod fi ita eft , mcrito quotidic rogamus Dcu,
ut ilic noftro cibo benedicat, & ipfc nos fatict Pf. 14$, ij*
16. fiquidem, quando ipfc frangit fcipioncm panis Lcvit.
261 26* Pfal. 10/, 16. cdunt homincs, & tamcn non fatu-
rantur Mich.6, 14. Excmpla visfafpice divitcs multos,
! & fufleit'
praecipuequibus
crefcic amor nummi, quantum ipfa pccunia crefcit,
vidcbis cos magnas intcr opcs cfle inopcs , infirmos, dc-
bilcsmacros, paihdos, eorumq? libcros cibo diftcntos
cadavcrosacrTcfacicfic vix oisibus hasrere. contra ctiam
confidcra paupcres milcros rufticos, eorumcg libcros
firma valetudine plcrumcj praeditos,rubicundos,obcfos
&puIchros facio.
1 1 1. Induiminip nemo tamen ita ut fit calor ipji, & qui \
mercedm rejportat , reportat tn pertujumjoculum) Etiam~» .
£ 2 rcliqua, |
ut
M ecigi
titr otnnid
expefle-
wu4& pe
B4ttfM dt
ikdem*
Caput Primum;
reliqua > quae ad vi&um & amidtum pertinent: nifi Deus
illis bcncdicat, nihil profunt.j Vidcrc hoc cft in divitibus
aegrotantibus, quibus cum membra horror fcbrilis con-
cutit, nullis culcitrarum >ftragulorum vcftimentorutru
fomcntis potcft languor abigi, aut ipfi recrcari. quin ct-
jam hoc obfervare licetin mcdia hyeme beneami&os
divitcsfaepiusmagis frigoreurijquam rufticosaliosquc
mcndicos pannisobfitos autlaciniis vix tedtos. Often-
dithocDcusin Ifraclitis pcr dcfcrtum totos annosqua-
draginta vagantibus, quando vcftimentum corum non
veteravit, fcd tegumento f uit illis Deut.&^neqp caiccus
eft detritus Dcut. Z9* S' ut cognolecrcnt, Jchovam effo
Deum fuum^ib.v.^.Verumigiturilludpfalmiftac cft:Bo-
num eft parum cuicg jufto> plus quam copia fua irnpro*
j bis multis Pf. 37a 16* q.uia Dcus etiam parvo bencdiccrc*
facile poteft,qui
faepius ex parvo plus fuperefie facftj
utteftanturexempla 2 Reg. 4,^2.3^44, Mat//4 r7- 2°i
& i5>33.contra multorum volcntium ditcfcere omncftu*
dium eft vanum & fruftraneuffijquiaDc^ operi manuutn
corum non benedicit 1. Tim. 6, 9, Pf. 127,1. Dcut.28,i7#
44, 48 propterea pecuniasinjuftorumut fluviusexarc^
fcunt birt 40;i3f,
Exverfuj^
Qui loci iodrinarum hinc cruipofsint, fuprav.f..
indicatum eft.Illud addatur faltcm, facpe cadcm effo
auditoribus inculcandaPhil^i.ConferDeut. 6.v. 7,8- 9.
Gen» 18; 19.
Exverfui.J
I;< <Afcenditc in tjhm montem ] Quia fupra in verfut
Deh
Ka&* JEIV T *9
Xl.C>3. oftcnfum cft,quomodo fenfuhujus hortatio- 4
nis myftico fcu anagogico rc&e uti poffimus>- fi pcr do
mum Dco adhuc aedificandam intelligamus corpus no-
ftrum,in quo bencdidla Tiinitas^abitet Joh.i4,23.nunc
flierito hoc dcjicimus,unde materia huic domui cxaedi-
ficand* convenicns affem qucar, vidclicet non. cx vallc
autlacunapeccatorum,fedcxmonte,monteautem Do-
mini fcu Libano fpirituali,hoc cft,ex fcriptura facra caeli-
tus nobis patcfadta Cant. 3,9. & 4, 8.ir. & 5, ijr; Ef, 2, 2. &
60, 13. Vidc plura in Pf. zy 6. Qui igitur harc terrena & hu-
miliatanturn curant, in montcm illum Domini necg itu
hac nccj in futura vita afcendunt Pf. rr, if Col. 3>2.
II. Mdxficate domum hanc ] Vul t Deus extarc loca pub-
lica, ubi omncs ad cultum divinuconveniant,qu8 tran»
fcant in turba cum voec cantus& laudationis Pf 42,/.
ubi homincs convenianr, Pfati22, 1.2. & dc pietatecru-
dianturMich. 2, 2.quodcum nonfit, D^us inmanufa-
dtis templisnon habitat i.Rcg, 8,27. Efa. 66, 1. Adt.7, 49.
& 17. 24. Non igitur funt bafilicae olim elcganter exftru-
&m cum quibufdam Calvinianis deformandae, ncc cum
Pdntificiis pro locis pcr fc fan&ificatis habendaej verum
facro ufu prxdicationis verbi puraj, ac Sacramentorum
adminiftrationisfancSificandar, &in domos precationO
dcdicandae Ef* $6>j. Matth. 2r> 13. quemadmodum Deus
ipfe in V.T. priusin tabernacula,dcinde in tcmplo Salo-
monis priori, & demum hoc pofteriori a Zfcrubabelc cx-
ftrudo pcculiaritercoli voluir,nonautcm unilocofcm-
perfimplicitcrfuamgratiamaffixir,fiquidem tabernacti-
lumcrat aliquando & aliquandiuambulatorium. Vidc
Excrcit* bibl, cdit, fccundam pag. 37;.
E- 3, IIKUtJi
materid'
ex mome
Dei defii-
mend&*
Loca con>-
ventuum*
pubhco*
rnrn
non faxf
per fe fan*-
fia.
0.n*r ?Dr§
pUcentn
Templum
frequen
tandum
Ditefcere
tupientet,
SShtando
templum
ffrirituaii
ter vaflu.
Caput Pmmum.
III. Ut acceptum kabeam iUud ] Opera illa tantum DcG
placent, quae ab eo iph func mandata Dcut./;?,3 2.Ezcch,
20,19. non alia ab hooiinibus confifta £fa. 29,i3.Mat.iy,'
9,quomodo omncs pontificiorum ^A^ra^damna-
tur Coh2, 8. 23. undc Paulus, quoties magnum bbno-
rum opcrum rcccnfct Cataiogum^ad unicum nos revo-
Cat Decalogum Rom. 12. & 13. capp. Gal./, 14. 22. 23.
W.Glorificemme] Templum adpios*ufusdcftinatum
eft Iocus,ubi habitat Dci gloria. Pf 26, 6.S. Exod. 25, 43.
& 40. 34- *• Rc8« 8, 11, & proindc libcnterillud frcqucn-
tcmus, ut vcnicnsDcus benedicat nobis Exod. 20, 24.
Ex yerju 9. ]
VSpeftatis admultum &ct] Homines ditcfcere cupien-
tcs fibi ipfis mille crcant rnoleftias> & Dco malcdicente
omnes illorum conatus funt inutilcs fup, v. 4. L. C. 1. &
v. <5. L. C 1. 2. 3.
1 1. Tropterea quod domiH mea ef£ vajla] Tunc tem-
ptum Dei maxime vaftum cft , non quando in illo appa-
rent pauci homines aut nulli, fed ctiam tum,quando
concurrunt plurcs mali, (iquidcm hi coramDeo funt
mortui l.Tim.j,6.qui licet dicancut vel cxiftimentur vi-
vere, tamcn funt mortui Apoc. 3, 1. quibus mcrud ilja^.
cumjacobo occinas, fidcs qux cft absq? opcribus,cft
mortua,ficut corpus abfq£ fpiricu eft mortuum Jac.2, 17*
20,26. & quamvis talcs corpore & labiis appropinqucnt
ad Dci facra, Efa. 29, 13. Matth /j> 8.
attamenah totum cor cft procul inderemotum,
in oonfpedtu Dci non aftant,nc<5 ambulantfquod foli fa-
ciunt vere pij,i Rcg,i7, 1, Qcn.6, 22.24. & 17,1 ) fcd cum
Caino
HAGG^r. 31
Caino a facic Jchovae cgrediuntur Gcncf. 4, /tf. cuflLi
Judaa Chrifto cjuscj vcrisdifcipulis cxeuntjohan 13*10*
1. Joh. 2, 19. . .
III. Excurrltk qups^ pro domo fua ] Omncs illos rcdar- au!Jrettd4
guit,qui pociorcmfui, quam Dci habcnt curam>ut <p/- 4
Kcwkk <P'.Ar,2ont f*'c<,>&tv ntyiteieoi 2. Tim. 3, 4» habcntcs,
fpccicin pictatis5cum vim cjus abncgcnt v. j, inprimis
tamcniiios tcmplifandti fcu Ecclcfiae aedificatorcs , qui
poaihfuarn, quam Dci qu*runt gloriam, nontamho-
minum animas vcnantur > quam crumcnas& pccunias
rimantur atcg aucupantur. illi cxcurrunt quiscg pro do-
mo fua^domuracj Dci interca turpitcr ncgligun£,dc qui-
bus vidc Ezcch.34.Jcrcm.2j. Zach, 11,16.17. i.Pct. 5,2.3,
ExVerJu /0.]
Idcirco me contra vos, cohibentur cneli a rore ] Qucmad-
modum Dcus faepifsime ctiam rebus tcmporalibusrc-
muncratur pictatcmLcvit.^cj,3,Dcutt28,L&c.i.Tim 4,8.
itacontra faepius difficultatc vidius, ac rerum omnium
penuria punit impietatem Levit. 2<5> 19. Dcut. 28, 17. 23.
38.39. 40- 42. Pf. H>U.&$y, 2f- & U2> 3-
f^c yerju /z.]
I, advocante ficcitatem]Dcm folus pro fuo atbi-
trio rcgit tcmpcftatcs, qua dc rc didurn cft Amos 4, 7.9,
13. &y,8.Joel. 1,3.10.11. 12. & 2> 22.23.
II Super terramfuper montes &c.] Cu in hominis ufum | Maledi
condita fint reliqua omnia,malcdidk> quoc#,quae cx ho-; ®t0
minum peccatis exoritur,inreIiquas crcatunsredundat
Rom.8,2o.2i.Jon.3,7t & proptcr pcccsKum commiffum,}
jnfortunium iuodviscrcdcimmifluinHal?ac.i,y. Soph.l
Copia pr*
tnium,
inopiajup
pltiium.
Tempefltt
4 Deo*
treatur09
ipertingiu
Lcxfein*
#er 4CU*
Mign&tes
fitnt etUm
arguendu
*HJ*-
eiant offi-
j.J.PCiV?. <5.7.quodno tantum ad reliquas profefsioftc^
fedstiamadhaeredcs pertingit Exod.20,/.
Exverfu /2.]
I. JufiwltAmt a, Zeruiahel] Vcrbum Deifinc frudhi
>nnn4uampraedicaturEfavJ5rio.ii.MaW5>3.&c.Heb. 6^7-
ytjot fcrvithoc iilis refutandis,qui in miniftcrio vcrbi
publico conftituti priufquam in ^oargucndo & minas
legis exacuendo officium fecermt, male ominantur do
futuro fuccciru^at^ itaignavumvoluntexcufareociunTj
quod fciant,fc nihil efFe<fturasapudincurabilcs.Malefe-
riate & ignavc ( quod diligentes non fpcdatj ferve, li nil
aliudimpetras,faltem ammam tuamliberasMat.25', 2.6.
27.30. Ezech.s,4.6#&impio dixiftiin teftimonium Mat.
24, 14. Idem dc prof efforibus Thcologise, in Academiis*
diftum efto, quoticsobraritatemauditorum defatigan-
tur>vclut magnam auditorum turbam habeant, placen-
tia tantum dtcunt, Tu vcro quisquis ad flagitia auditorC
files,iramDcinon efFugies, qui tibi praecepit fevere,ut
cum tempeftive,tum intempeftiveinftarcs 2.Tim. 4, 2.
II. Dux 'jehud* e-r facerdos maxxmm'] Et onines verbo
Dci dc pcccatis moncndi funt, ncc ab co magnatcs funl
immunes. Vidc quae citata funt Soph, 3>i- & *>4& omncs
cidcm mcrito prsftarc debcnt obcdientiam, sdcxem-
pium Davidis 2. Sam. 12, 13. i^. & 24, /o. 14, Jofaphati 2.
Chron.i9,4.Ezcch.2.Reg.2oJofi2e2.Rcg»,22,ii.29. Utn.
in bcllo boni duces primi funt in acie & vocc ac cxemplo
fuo milites animant,ita in bcllofpiritualicontra fata-
nam inftituto magnus ad vidoriam, benediccnte Domi-
no & Impcratorc fummo, gradus cft, fi in hoc debcllan-
do p.rimates fubdius boao cxcmplo prariur^nt.qiiod dHe»ttr
dli-gentcr notandlim eftomnibus verbi div, lir iniiiris,
Ut t^nto ftudiofius laborent, quo iiios, qui pjr^ unt aiiis,
concmeant in orncio. h* cnim minoii ncgocio reliquo*
contincbu^ic hos fi & ;i ros cfle libentius,quod fe decct,
crcdibilc eft, quando vident exempla fuperiorum. Et
quemadmodum mcdicus diligentius curat in corporc
ocuIum>quam pedcm aut brachium : fic illc mcdicus a-
nimaernajoriftuiio, incorporc Chrifti myftico,vcrfc-
turcirca partcs principaliorcs,qu2e rcgunt reliquas.
l\U Voci jehov*, yerbzs Haggmprepbetee~\l$h vcrbi \miniarQ
divinipraeconurn vcrba DeiipGus verba funti. Thcff2, 1 rum e^
13. & proindcqui i*!os audit,Deum ipfum audit.Luc./o, \hfum Dei
16, quiiHos fufcipi.^Chrifturn fufcipit,Matth. 10, 40. Zt \erbnm~»i
patrcm ipfum j»h. 13,20 quemadmodum h@c locol
Gx^tbtru-s CaWnianu^ probat, id quod contra Gocle- ^aod ne*
ttiutn ndtaftdurn ciir d: cujus hoc crrorc vidc Mcifn. p. ' g*nt qui-
I Phiiof r>b'.fcA. 1. c. 3. qu*ft. i,fed eundern jam longc CaU
antefovic Clingiitsxn Exegcfi.Ac licet in CoiloquioMar- vtm«*i*
purgenii anno 1/2«?. artic. S. eum revocaverit, tamen ur
cams ad vomitum rcdiit,anno 1530. in Cui conftfsione
ad Carolum V.fcripta. vidc areiculum p Auguft. Con-
fcn^ejuscjorthodoxas Excgefes*
Pars Tert i a.
Vcrf. y.] Vcrum cnimvcro hac concionelcgali die
primo,mclls (cxti hibiti Ciim magno fru<flu> ita ut audi- (
tores animum ad opus «dificationis adjicerent,dcr# tllo j
fcrio urgcndo cogitarent ac dclibcrarent pcr tres in-
tegras hebdomades,fecunda vice exmandato Dci pro-
iit Haggasus, & nc propter obftacula vsfria , quae diabo- , KUn(f*1*
lus,|
tur.
f Cafut P&imuk.
tus, rnu^s &caroinjiciunr,veifaltcm monftrant,anl^
murad ^ adcant,Deiauxiiium promittit x&quorum
vulner* £nq antca clucrat, hisnunc inftillat olcuaw
quos minjslcgis tcmicrat t illos nunc promifsionibus
crigit?pr£cipue$uando pcr obnunciationera Thatnai
aliorumqp hoftium fidcs populi nmare potcrat Efd. 5,
Tunc locutui ef^papuh Haggxm llgdfm yebova>ex UgAtio-
ne Jsfoy*,novi aiitcr q.u&m div ifiitus ipii data habcbai
wAiiudLxo Jkendo* quia rtmc neceffe erac mandatumDci
rcpcti, novam<$ hanc promifeioncm adjki: Ego Deus
vcftcr omnipotcns, verax,ciemens , qui majorcs veftroa
mirabilitcr dcfcndi, vosq§ brachio cxtcnto cx captivi*
tatcpotcntecrcduxi,Ego vobifcumfum, opushoc molic*
ctbus ex mcoraandasoadfura,ut mc ducc, autorc & au«
fpkc idipfum vciinvitis omrubus perficiaus, <£#£ipfiua
J^1** cft,quidixit>&fa&a funt,*^ sV^i^ i^Adc^
mhoc prophcta &Zachaxia crebrius foiito jnculcatur*
quia populus eo tcmporc nimis «rat timidus,& proindc
autoritate ac vi vetborum lpfius Jehavae crigCi?Ju$,qu£:
qui habet,rJi iiii dccffc>aut quicquam obefic vclrcfifte-
re potcrit. Harc fuit concionis tum habitsefumma , qu«
f?nc dubfo-tum pluribus vcrbiscftcxpof:ta,aiiis<jcxcn>
plis & rationibus decbrata.
Vcrf.14.] Eaauiicm promifMonc Eva>nge!ka auditfc
tomiw * | on^ncs wnt long* ah.criojxs qu4m antca^eaq;con-
whrabtl*, | cjonc prbphct<r fui Dcus orni)ium anirnos promptiorcfc
rcddidit;Ut in cccpto opere cekrius progrcdcrcntut ac
mclius pergercnt* fiquidcm ecntiriuo omni timote dc-
pofito manum admovcbaut oocri , qui elthujus fecundi
^ordtwbl fcrmonispropheticicffcdus.Tww conatayit Jebovajpiri-
1 '
&Det4u
xthumpoi
Itcetur.
Jebov*
eurhttto
ties repg.
Uiwr*
Hag*mu
~Jehfi*yf!lij ^eUi^adak^facerdotis maximi, & ffiritum tre-
Ityutrum tottw populi,** vementcsfacerenT opus indomoje-
hov* , D o rw j n i exeratuum, c u i co ntrd ebanfchoccft, Detfa,
cujus ekmcnrtj sc favortm cx promifsion^ pcrfpcxerar,
Verfi^ J Ee hoc dtc marcria ad xdificandum necefTa-
i\t coepta-etf pnepararif undc die 24. noni mcnfis tcm-
plilhu&urapoftea cre&a cftxap. 2,ro.iyJ vidcliccr^
vjigefime- quartt menfiSifix-to menfi, aizno ficundo Darif regis^
dc quo fupt* v. 1. ubi notandum , hunc verfuro 1$, & hsec
tr&bj omninoad ftoccaputprimum, & non,ut aliasd^
uitur, ad fccundutn pcrtincrcneimplicctur apcrta
comradiftio. /
LOCI COMMUNE5.
E x yetjif 13. ]
7. Tunc hcutas efjj* H*gg*iis,ieg*tm Jehov4t,ex legatio-
Jekvvx] Simlni-r. i verbnunc icgatiipfius Dei, autori-
Mitsiflri
\ verbi le-
t3tcipfisaDcoco,Tirniifaur2ncur confidcntcr, fuoDo lAnJ^9'
fninonixjjqui^quicquidipfisinferturinjunCj tanquaou 1
<fi ipii illaturn tlfet,fuo tcmporc vindicabit,non minus tit
David\iltuscftcos,quiipfiusicgatosaflfcccruntinjuri«-»
2. Sam.io, 4. fi parva licct componcrc raagnis. Confcr
Job.33,21. Mai.2,7. & 2 Cor /, 20. & ri};io. i. Cor./.
Matc. 10,14,15. ctismiddifcimuscxadjccaa rcftridtione,
Icgatum Da pbfie cx ic aiiqaid dicrrcqua homocft,
quodnon mandarit Deus.undc dcfrn* e pontifcxRotna- -(
nus gloriafUi nou poflc crmc fi cnim prophc tar,non ^ mwet^ui
qucntcsDcim8n'isrum,po;Tuntcrrarc,ut52muc{, Na- pofjumer-
tfcan,Pe*rus&c quidnillic filitis pcrditionis/Ergo mini- r*ret
ftcr verbi vidcat/ur loquatur ex lcgationeDd i.Pet.4>ir.
//. Ego volf- :;tr/;m ]Cogitationc noftr* infirmicatia • Beipr^ \
£cpoccnti« hoitium nenangamur.in vo-cationis noftrae fentiawes
timtn
F 2
viis> ammeu k
Cvnverfi
Deus efi
gratioftu.
3^ | CAP UT P£t MUM
Uriis,fiquidc.mDorninus uoiiernas procegit, quiemifla^
j rus fuos in cnundum difcipuio*(quorum fuccefloresho-
dic funt omncs fidelcs vcrbi divini praeconcs) folatus eft
cos; Mihi daca cft omnis poteftas irt ccelo & tcrra, Eccc
cgo vobifcum fum omnibus dicbus ufq, ad confumraa-
tioncm fcculi Matt.28,i8.20. qui fi cft pro nobis, quis c-
rit contra nos .^Rom. g, 3/. dica mus c um Elifaro, nc mc-
tuito>p!urcs funt»qui ncb jfcurr^quarrr qui cum iliis funt
2. Rcg.65i6. dicamus confidcnrer cum Davide in Dco
confido,non timebo,quid faciac mlhi horno i PfaL $<f,XL
In Domino confido meo^mala nulla timcbo,
Quidfaciat mihihomo,qucm tcgitala Dci?
III. Vobifcum ] Hlis, qui tandiu opus hoc divinum
negfexcrant,quamt>rimurrt in mclius mutata fcntcntia
id aggrcdiuntur,quando ftatim fuam gratiofam promit-
tit Dcus praefentiam,difcimus,quod ex animo i peccatis
convcrfos,& dc iis fcrio dolentes in gratiam &-pro filiis
recipiat. Jerem. 3.& i8.capp. Excmplo eft David-2.Sam.
I2>i$. & Judaei a Pctroconverii A€t. 2,}Z cuftos carceris
Ador. 16, 3 1. filius prodigus Luc.iy^o. 22.quod cft con-
tra iicisfadioncs Pontificiorum fidis notandum. Vidc
Lurhcriprafat. gcrman.&in margineadje&asgloiTasiri
A&a Apoftolorum.
Ex verfu /4*1
L Concitavit 'jehoya ftiritum ] Pcr vcrbum a mini-
prtdueto ftrisfuispr^dicatum Deus homincs convertit > & cum
De«4 ke- Poulus plantat , Apollo rigar , ipfe dat incrcmcntum 1.
nedisit. Cor.3,6. qui cos rcddit N. T. miniftros idoncos 2.Cor.j,
j 6> & audicoribus dat velle ac perficerc Phil: 2, 13.
f II. Sj?irittimducif>facerdotismaximi3 & reliquiarum
ij?oj>i:li3utyenienti$ facerent opm in donio Jchova J Omncs
H A <3 G M U
incocIffti MUtnplici Kicra,chia,fcuftatuEcclefiaftic©>
poluico & oeconomico e-xcmplo horum , dc quibus in
tcxtu^decet opus faccre,quemcg pro vocationc fua, in->
domo Dci,ut iila magna Dci domus, hoc eft , Ecciefia i.
Timoth. h i/ Timoth. 2, 20. congruenter coagmcn-
tata crcfcat, ut fit templurn Dcminofandtum Eph. 2,21.
22. illi recfte doccndo, legcmq? Dci pralegendo , illi ritc
fuos regendo & protcgendo, hi pie,jufte, fobrie dcgcn
EfXverfu
Z)*e» vigefimo quarto menfn ] Quia intcr primam pro
phetfcnoltri concionem iegalem, & pollcriorcmhanc
Evangclicam, iliam ad negH£erites> h.nc ad dil>gente$
in opcrc Deihabitam, viginti duo dies, quotfunthe
braici AJphabcti Iitera', interccfferunr, non incommo-
de notar Hieronymus y id fignificari,quod oportucrit cos
primum difccrc elemcnta fermonum Dci, quae upi jarn
tenucrunt, fme mora & timorc ^dificsre cccperunt. Un-
dcfacile jam Jket coiligcre , quitist, quod plcricpho-
mines in tempii Dominici aedificationc, i. e, corporis 3-
Bim*c£ fuae ad lcgcm conformatione arfcd fint ncgli-
gentes» vidclicet quia icripturae facrae clementorumi-
gna ri, quae pios maneant in coclis prsemia,quas uwpios in
inkrniscxpcdtent fupplicra,ncfciunc.
6mf)f t 9r
SctlefuL*
facUnt
fuum offi*
\ ttUWLa%
Qpcrtit
dtjceer e*
lemtnt4L*
fcrmtnum
DeU
CAPUT SECUNDUM.
POftquam jam opus ardincationis templi, fuafupro- Samm<L*
pbe«,Jud#i erant 2^?grcfsi3& mnlti intcr fcniorcs
cxjaitisfundamciuis dc tcnuitatc fubkcuturi «dificij
F 3 con-
Alia ple
mor, Pdr<
tes tres.
Caput Secuhdum
conjc&uram faccTcnr , id<$cum tcmplo priorfcomp*-.
rantesadiUudnihilclTc animadvcrterent,magna afficic*
bantur triftitia>&.prGrnde nc hircrcs nc>vam «diflcationi
injiriac rcmora,prodit prophcta,& cx Dei mandato pro-
mitcicuccuncj ftruftura hujus rcmpli cxtrrna cum prio-
rc nonfitcomparanda * ftKurum camcn ut per Chrifti
pra^cntiam longeroajor cjusfit gloria , idcoo^ ejuscre-
ftio alacriccr pcrrburgcnda, inprimis cum viderint ba-
«Stcnus, quaecuncgDco obrufcrint facriflcia, minus fuitfo
graca,quando tcmplum non aedificabant , fiquidcm ma-
gna rerum omnium prernebantur pcnuria : cx co autem
tcmpore bencdi&ioncm Dci finr ccrtifsime experturi,
«on tantum in rcbus corporsiibus , fcd & pracdpue in_,
fpirituaUbu3,quaeinrcgno Chrifti, per Zcrutibabelem
adumbrati, per Ev&ngcrij prxdicarioncm dilpenfancur
i*3>qui iidc flde^rn k recipiunt,
Juxtatresconciones>quarum fummae hic funt an-
notatae.hoc caputintrcs partescum potcft dividi.
In I. toiiit prophcta rcnroras&ftudij inasdrticando cem-
plo exftingueodi occafioncs pracfcindit. v. i. &c. In 1 1*
,cra4los populi ^djricanris erroics redar.guit , qui ipfis ri-
t ibus & ccrcmoniis <n aliari pcriflis , noa autem cx in-
tcrna ammi.piccatcv& cordis farK^irsrefc foacj Deogra-
ra cffe put*bant,quumt?bcd:cntiam rjus mandaro noa
pr^ftarcnr, & proptcrca benedidiioncm hadxnus fr»-
ftra fpcrarcBC&nccquam manus opcn ferjoadLraovercnr.
v, lO.Scicqq. InllL dcihbilitatc rcgni Chriftirit pro-
m:fs'*o v. ?.q> &c.
Nos aci ^encncralcm hinus psophcriar^fAAtrcw fujrri
tradicam rdpicienrcsiridem cofdcmq? trcs hujiucapiris
[facicmusparccs^vcrum pauldaliafackr.. <£uia nucanrea
\ indi-
indicatum eft in «oXi^^w > {Pra P«>tet » P°ft in~
ccptum ardificationis op9>non tam mi?ia3 quam prornif»
Soncsproponit prophccaobfcqucntrbus , dicimus pr*-
cipue hic contincri tresDei promifsioncs,quarum tamc
prima &fccunda,ur ma-gis dulccfccrcnc^^V^ propo-
nuntur. Nam curninprimis hoc fpc&ct Haggaeus. ut Ju-
d^iinfra^oanimopcrgant.alacrircrcjccrpto tnltenro-
pcri,confolationum ncrvos & rationcs aperit , quibus
cospcrmovcat, nc patiantur uito rnodo rci difBcuirarc
aut metufcabfterrcn_Pttmum irgitur polt tcmporis an-
notationem, cjusqp a quo , pc r quem v. t. & ad quos hoc
vcrbum fedtjum fit v. 2. (quaefum quaficommune con-
ciomirn hufusprophets cxordiumfup t^Vht irifra y.to
tc %o. ) pcr Occup^tionein objeftianis tactta?: Angulta &
rcnuis elt h*£domu$, qus cxtfruitur ,nihil<$ ad templu
Salomonis v.$.adnum adprrmam promifsk>nem>ejufq?
ebje&ionis rcftftacionem fibi paraccum quia non min9
m hocquam priori tcmplo^dum V. T. dtrrat,fit gratiose
praefcos fucurus v.4. unicum Uiovcibo e#cnltiati& Spi MS
litu Sanfto v./. tum quia in N. Tcftameiui iaicto longe J9ridF0^0
major ejus in a£?* mcarnato fit fusura gloria, &quidem '
*anfa,ut ad illius confpe<ftum merito commoveantur
omncs cj?caturar,tam inanimat* v. 6. quam animat*fcu
hommcs, & inprimis gcntesv. 7. 81 quanquam cxtcr-
»a icmpli facics^quod ad aurum & argcntum, futura cft
mmusgloriofa v.S tamcnlntcrna & fpiritualisjqua pras-
cipucpaxcQuifwicntt^indica?,critilIultriorv. 9. atq^ita
primaprGmiisioadtcmplum cjus<$ ornatum fpitituale
urr5 acrc3torc> quam acrcaruri» obvemurum pertinet,
Sccunda ad agrum & rcm familiarcm Judjrorum-fpe-
iUtpAufsimua;,, qu#(poftnotatiQHcm tcmporis v.roi
utj
nU rtfu*
tatio%
II Pr:
fie dwlici
*fr \ C A P 11 T S £ c ir N B U M. ^
w:J>3i0- jucfapra v.|, fuicdcclararum J quod ha&ctius inobcdiS-
^l-llil^ tamdiufit dilaca,cau.fa pnusjndicatur typi dupih
r<w*i cisfaccrdotibus propofiri v* j/ prioris v. 12. pofterioris
vero vcrfu /3. enarratione , & applicatione v. 14. quoru
fumma: Utcx rci fan&ificata: conta&u medlato non
fan&ificatur rcs alia v. 12. utcxrei immundae contadtu
impuratur v. 13. fic exaltari vos inobedicntes non ellis
fanditicatbfcd vos impuri facrificia quotg impuralUs>&
quo minusgrataforcnf; effcciftis v. 14, dcinde, cur jam
fu obcdientibus data, ratio & collatio utriuscg temporis
diiigcntcr conudcrati v. 15. indicat» Antea crat non aedi-
ficantibusmera maledifc.ia & immirititlb v. 16. 17, nunc
vcrdaedificantfouscft multa bcncdidtio & magna mul-
tiplicatio y. ig. 19.
Tcriia dcnicj p.romifsio adjccra tcmporis mcntionc
v. 20. ejuscg, cui illa crat proponcnda v. 21. cftdcrcgni
///. Pr+
mifli$ de
regntChri\ Chrifti., cujus prxccdcntia jjuiij: fymbola \ ftabiiitatc, fi-
quidem rcliquis rnundi rcgms pereuntibus v. 22. id fo-
ium ftabiic fururum cft ac perprtuum v. 23. Brcviter,
promittiturtcmpii fccundi gioria ilhiftrior . agri & fru-
'<ftuum in agro Judaico copia ubcnor, rcpmq> Chrifti
grstia firioior. Vcl, pof liccrur tcmplT siohjicationcm,
campi frudtificationem , Ecciefia: durationcm.
fitftabtli
tate^».
ConfraBe
evdem dt
UQitttr,
r
A K S
Pa
1 U A.
Cur tem
pui & au
Verf./.].QuandoJuda:i fuperioriH^ggsi cxhortatmnc
& poliicituionecxcirati jam fcrc quatwor hsbdonrades
( in opcrc confumferant.& metucndum em, nc eoxu ftu-
! diuro fjrigeCccret menfe feptimo,yigefmo primo die wcfsfuir
vcrhum je/reyfe per Hargaum propbetam dicendo. quiby vcr-
cacurtcmpus ciautorcshujuspcophctiae: iUud,
utitt-
H A G 0 M U
tuiiitclligant Judari, prjerinicuma Deo tcmpus efic cla-
pfum^ & proindc tcmplum omnino rcparari pofle & dc-
bcre: hi vcrd indicaiuur7ut resfit ccrta & talis, cuircfra-
girincmo pius mcrito ocbcc, ut ita propheta vocatione
iuam ccafirmccjcunri rem magni momentierat allatur^.
Vtd. 2.] Ut autemintciligant ilnguii, quodadfo
quoajpcrtincatjhoc opus pro viribus juvare, nongcnc-
ralem. fcrtnoncm facit propheca, fcd fingulos omnium-
ordinum ftatus, Politici, Ecclcfiaftici ScOcconomici al-
loqui jubctur. silloquereSnqmi Deus,/<*w, cum nondum
ftudiutnaeditfcandi piane dcfcrbuit, J£erubbaielem>jilium
Schea 'thielis, ducem Jebudx, & rjebofuam jilium jehot^adahi,
Jacerdotem maximunh & tocius popuh reliquia-s, dicendo,hiicc
verbis eos affarc- ;
VerC hitervos eflrefiquns (liquidem CX junio
I 4i
tores in*
ribus quicitis, rculis c^m domum priorcm nonufurpa
Omnetor*
dinesjigil-
latint Hag
gaiu alio •
quitur.
Seniores
viderunt
domum
riorem.
Rh)i) feniorcs, quibusvix quicquan | jcundius, quatn.
4c rcbus vctultis rogari3 quis cft intcr vos, qui yidentdo-
.mumijiZ, tcmptumcj priusal Saiomone exftrudtum, quo
non habuit totus orbis^quicquam magnifiocntius, & vi-
dcntiw^/(?rfrf,fplcndorc & dccorc ipfim priori, quippo
ijuod cxccllcntia, artc ftru&tirae, ornatucj magnifico,
vincebatreliquaomnia, &, quando ifta bcne confidera-
vit, ac ad animum rcvocavic,cum illaconfcrat hanc do*
«ium,quam nunc aediflcarc ccxpiRh^&^ualem vos videtvs
eam w««f,quum fciam fapcrbac colhtionc inftituta ani-
rni vcftri cogitationcs, dicam^ nonne' ad iliam domiuF-j),
fuam Salomo adijicaverat > tanquam nihil el^ inoculis vt\ f*fl*r'we
//r^nulliusprccij vobis vidctur, & perinde cam rure- ad
tis, ac finon eiret,quum impoiito faltcm lawdeEfd.f.8, \n ^e
ico.4.jacitunaamcnta ccrnati^ quae antca cx policif j
Q fimisi
42
& magni:
hujiu exm
kortAtlc-
t C a flX T 5 I C U KtD U M
jfimis &afFabrefa<ftisiapidibu$ exftruebantur,undcnune
,de rcliquo-xdificjo facile conjcdturam faeerc poteftis,.
quum Saloments tcmpium^ucidjctum eft,fuerir cx faxis
artificiose dolatis sedificatum /..Rcg.c,/g :& 5,7. quod ct-
jam longe altius ac latius fuic^quam hoc poftcrius, cui
faltem fexaginta cubitos in latitudinem & altitudinero*
indulfit Cyrus Eld. 6, 3. Harc igitur cit hujus cxhortatio-
nisoccafio^quemadmodum jam ohm>cum prima tcmpli
hujus jadebanturfundamenta Efd, 12. plcriojf fcBjQrc^
( fiquidcm tum adhuc longe plurcs adfruc fupcreMnt,-
quam hoc tcmporc, quando prophetabat Haggaeus,ubi
paucicrant reliquij vidcatcs prarfcnwrm apparatum te*-
nuem, mcerorc afficicbancur infigni, quod priori hoc:
tcmplum noncflctfuturum fimilc, quandoquidcm illic:
David&Salomo ingcntcm auri, argcnti, aliarumq§re-
rum copiam plurimisanniscomparavcrant, hic vcro cx
capcivitate revcrfis non fuppcditabat tanta rcrum abun-
dantia. Siccum opusaedificationiscxmandato DEIrcd*
intcgrarentjcx fcnioribus candcm qucrclam quoojcx.
pioquodar» zclo> fed qui non crarfeeundum fcicntaam,.
rcfumferunt, finc dubio promiflionesfpirituares ipfis dc
r?gno-€hrifti fub umbrh V.T.fatftas Efa.6Q,iu&c,Ezcch.
40 &fcqq cap.corporalircrintclligcntcs&cxplicantcs,
& proindc,quum cas hic nonimplcri vidtbant, dubitarc
inciperc potcrann num tempus complcndar promifsio-
nis DEI rfe exftrucndo tcmpio effer impletum, qua? rcs
ne noram -sdificantibus junioribufrinjicerct moram, ex
mandato DEI ita inftat Propheta.Ego juffu DEl vos hor-
tor, nc defiftatispropterea, quod, fihoc tcmplum cum
prioriconfcraturexterius,viIius vidcatur, nc finitcvcr-
frirum grogtciea rcfrigcfccrc ftudiuau.
!
Depadefi.
Haggil } 4i
TctUI Eeiam »#pr,hocTcrum ftatu, nott triftitia aut °wr-
wctu languefccrc, fcd conprmare tu 4ux opens praecipue gfmantur
J^ttbbabeljiftum^ehevxy&confirmar-e CU quoq? lehojuafili
'Ixbot%adakl>imb confirmure miverfe populehuj.9 terra, quot- PoPului
quoc eftis dc vutgo & plcbc infim^qui dicuncur popul9 1
€crra?,feripturae phraiu quatcnus diftinguuntur a princi-
.pibua,qui funt vcitir (cmidci,dek$ vicarij Pf. $2,6. & ter-
raefcuta Ff.^^.vidcautcm hot ioca Gen.*3,i3jcr37,2.
&44r2i:&jr-2/6.Ezc^h.^,2.cDan;9i^Zach.6i$.confirma-
rnmi vos in o.-nmbus ordinibus omnes, diUum $ebov*,&,
^uodbcnecapiftiSr/^y?a^/nolitcrcmittcrc,priufquam
adfincm dcduxcritis,/«ww. yobifcum Sup.i, 13. diUum Je*
&ov<&, dommi exercauum, quifum potentifsinui$a ad$um;
<io fucccflum, largiorincrcroenta5 vosc^ advcrfus quas
-vis adverfariorum injurias ac machinas potcntcr pro
tueer>fiquidem propkia roca prafencia gubcrnacioncm,
■icfcnfioncm^tc nrdidioncm , iucccfrumc^ fclicem im-
portat. ubi tamen voccmjchovaeproptcr fcqucntia cum
qmbufdarn pacribus & orthodoxis interpretibus accrpi-
•mus hypoftaticedc prima S S. Trmitatis (cujus hic pro
tatione ilHus tcmporis myftcrium habctur)pcrfona, ut
iit hoc dicftum Jchov* DEI patris explicantis fc>fuaquc
-bona communicantis in Chrifto,fiiio fuo,dc quo in ver- *****
iufcqucntc.Atcb haeceftprima ratio fatisfirma,curnon cuf
irc cocptum opu$dcicrendum,quomam Dcus pater per npC£tt^%
filium in ^piritu Sanftoilii gratiose ad fit, & proindc fic- ex&ci
xi ncutiquam pofsic, u-t, quiilli inctimbunt^ in rc inznnprdfentia.
fuam pcrdant opcram , quippe quosDEI favor auxi-j
liumqtj non deftituit.
Vcrfj.jSccunda ratio indc defumirur,quod pcrtincat
ixKcrcsadpacauDEIcumlfraclitiscx wEgyptoper Chri- /w#'>4-
G 2 ftura^
Foxjebe*
V£ notat
blc patr?.
4* l Caput Secumdum*
ftum dedu&isinitunx Nam qucmadmodum tumpafrU
bus ipiorum manum auxiiiacciccm Ln haccdudorc por-
--etfkir, ita etiimnum auxiliumilli&palilcctur ob favorcm
fuum in cos perpetuum, quem olim iiberatione cXi£gy-
pto miracuiofa fatis oftcndit. 5ic atuem ipfe Dcus patet
hanc promi/sioncm repetit: Ego vobifcum (um una atm.
VE 0 ic\k*&m ellcntiali & anenio, quo coeli firmati
funt, Ffai. 33, 6- in quo me patribus rcvclavi hadcrrus.
i. S&m. z/.Hebr. 1, 1. proptcr qucm rcs prsefto maximas
z. Sany.7, 21. r. Chron. 17,1^ qucqjintervcnicnteac in-
tcrccdcntc pefiigeramvobijcum. foe.dus illud perpetuum-r,,
forcmcDtitm veftruaT,Scvo4 forc popuiumrrieuExod.
d,4.& 19, 6. quae promifsio, tit rcliqu* amncs, in Chrifto*
tantumfiuntratae 2Gorj,2Q. qui proprcrca dieituran-
gelus foe.deris Mal.3,L Et quia lex pcr Mofcn lataproptet
infirmitatcm carnis nihil potuir cificerc >.fed literam oc-
cidentemhabuit Rom^i^Xor.^o^vangeliu pcrChri-
ftum 3cgratia pcr cum data ac pr^ititafitccedit, & mini-
fterium fpiritus viv.ificancb eftXer.3r»30.Ezcch,36',26'.Hic:
a. Chnftus rternus,verbiim.fermo feu Asy:g>- Joh.j, 1. etii
exeuntibu* vobit • cx. AZgypto 1. Cor. 10, 4.. 9. &r cum Spiritu.
meo^zn&oin yobiiftdnte, tirmite?irjter vos d.urante,.ac;
in conipcCtu mco itando pro vobis interccdcntegerni-
tibus, quiverbis exprirni nequeunt Rom. % 26. quiqj ut
cum ducebac pcr viam pianam morigeros , & doccbac.
rcdifsima q.uaeoj obfequcntes , fic adhuc vobLsin opc-
re hoc pcrgcntibus intciiigennam dexteritatcmquo
ia 2gcndo daturus cft, & proinde ne timeaw , bene rcs
, ! fucccdet, quse cft tcrtia ratio , vidclicet de praefcntia^
*s*s*°r4 §rat*0^ Spiritus S. peculiaris promifsio, quae mcrito o.-
gTa 1 oancm tollat foEmidinem Rom* %y 9. 11. 1/. NocanduTu
"* | vcrd
H.AGG£1« j
xcro cfthoclocodiligtau^habcriin fmvcrbis fatisdi-'
fcrcumdc Fnnitatis m-yit/.-rio ccitimorriumin V. i.quocg xjflerul.
pro ratioacillius tcmporis, refpcdtu N. I*. ebfcuriustra-
ditOvfiquidcm Jchova paterific coelciHs cumvcrboac,
Spiritu S. fc Jud^is arlbrc exprefse declaiac.
Vcrf.c>.] Qnarca ratiocit: iongc fuavifsima, quod
Dcus brevi juxca promifsioncnr in p&radifo datam,
poltca fepe rcpcritam, Mcisiam fitcxhibiturus, quomo it/ene%
do prcoecupatione cleganti ifos amnibus occurriturJ
quje Judceis pater.ant movcre fcruptiJum,roscg in ccxpto
opcre rcmarari, quaiia vel inprimi&crant temporisr, quo
promilsiadata d.fFercbatur, diuturnitas, & hoftium po-
teftas. Etfi cnim Mefsi am venturu-m ciTc fcirent» tamerL* | uyi tewpo
advcntumcjus- Jongiis abelTe videbant, quam ut ipfis rudiutur*
aut proxifms poffcris corunv polTet eue. foiatia, qualo>w<tf»
iUi.cxgetckaiu ex. prafeptja corpotali : &, vix palTuri vi-
dcbantur hoftes, ut rcgnum illud Mefsia?, cumjam tan?
dern conitauco aDco rcmpors, vcnirTct»furgcrct,aut cre- ,
fccrct,ut lit cx Tuperioribushaec n&ga objectio : Tu patcr^^-^
cicrnciuirsimc facismemionem facdcris nobiicuniinrti,
curn aiiaY> tum m exitu cx ^gypto^ iaquo omnia huc
fpcftant-unice, futurura randcor, ut veniat Meisias, qui
omniarcftituat. Verum jam touecula c^edtamus, &,
u? apgaret-cx-pediaturi fumus plura3dnm Saivatorno-
ftcr non vcnit in carnern, &quando jam tandcmaliqua-
db venir,vix nobis prodcrTe potcrir, tl i 1 1 a hoftitt noftro-
rum durct potcncix Quid vcro ad has Judfcorum voccs
querr las rcfporidctDomiiuis?Hoc fcilicec,eciamn vobis,
gui anguftis tcmporum finibtis daudiminUongifsimurn
hoc tridetur rcmporis fpatium, tamcn cum «stcrnitato Modicum*
mcacomparatum valdc modicum eft .ff.9o, 4. z. Pet.3>6\
G j Habac.
& hofltu
pdtffiAS
tollttur.
Cdmmo-
vetut cae
4^ | Caput Secungum.
1 Hab*2?^ l.Joh. 2,48 i. Petr. 4, 7 . &f W«Si *fr Jefava, Dch
j rainus exercituum cum nondum omnia infadercArobi-
fcuminito finta me corapkta ? fed adhuccjus rcdintc-
grationc ac contvrmatione cxtremaopus pcr EvangcliS
Chrifti, ddhucferml, qucmadmodum olim faAum cft iru
promuigationeiegis Exod ?p. & unum hocje><*rp«mfcu
modicum tcmporis momcnrum rejfat,tum ego ipfc omni-
.bushoftibus vcftris potemior & vcrhzsiphpcommoturuf
tom***rr* fum cxlos & terram, & mare <*r Jicciim,m Chriftonafccnte,
paticnte,moricntc/furg£te, in cocios afcendchte acfuos
apoftolos in totum tcrr«?rum orbcm cmittcmc ifta com-
movcantur omnia, qux haxSenus nondum prarfente illo
in carnci quicvilfe videntur, quemadmodum haec o-
rania temporc Chrifti cflc complcta Evangclica narrat
hiftoria, fiquidcm cum nafccbatur Chriftus ccelumrno-
vctur iaetitia Luc. 2, 9. 13. ir impiorum corda triftitia
Mat, 2, 3. quando moriebatur, fo! obfcuT3tur,teTra con-
[cutitur,rupcs difsiiiunt. Mattb. 27, «fj.51.52. quando rc-
j furgcbar,crat tcrrae motus magnus Matt,28, 2. in ccclum
jafcendenti nubes praebet vehiculum, angch perhibcm:
cx codoteftimonium. Ad.r^.io.Denicj die Pcntecoftes
rcvcu ccdum& domus, in quacr^nt congrcgati apo-
ftoli, comrrota funt Aft. 2,2.3. & contra coruTidemdc
Chrifto prxdicanoncm muitos cxcitavit & commovic
Diabolusintcrra, qucmadmodum4iinc indc in A^fBs A-
jpoftolorum iegerc cft. c. 4, v. pzf* 26. 27. c>m$.c.<5,9 &
: 7,54. c.]?,45.c.i4, /9 &1S;22. & 7^29. & 21,27«
! Vcrf. 7 ] Ac<$hoc modo EgoDEUS c«!i non t3ntum
inani<
47
vocat$o.
Defiderlu
gcntium\
<e8 Mcfiiae
inanirnata ., fedmaximehomincsrfquippc proptcr quos*
criam reliqua. omnia fiuuc nmracula,) commoturus fim->> Gentium
&quia tem-puserkN. T. rumpeeur paries illc incergeri-
nus intcr Judaeos ac gcnces ha&cnus diftinguens Eph. 2,
14. & addudturus. fum ad EecicfifcTn gentes omnes cxfini-
bus tcrraefficut &faftuaicilc in hiftoriis N. T. dc apo-
ftoiis, Pccro, Paulo icem; tpi&q tomitibus, annotatislc-
gimus/ tum quando jam venerit defiderutmilludiuvnmxim
(\d quodin textu hcbrjfo cnallagc ivumcri & gcncris in
verbo obfcrvata, ncc (inccauia adhibica notat, Vido
Buxt. chcf pag, 400. ^of. 402. & 388.) omnium gentinmsj
illc Mefsias,qucm anxic expectare mento& cxpctcrc^
debeb3nt omnes gcntcs, quandoquidcm unaquso^res
njturaequoq? inftincSu maxime appetit id,quo maxime
indiger. Lutherus vertit, fca foi Dcn fommcn 2fUcr fyibtn
£trefi/&in margine, £40 ifv£fy\fiiie/t)<raUt 2BcIf trd'
$m jolbuutWQtbmQtia&wim. Et pcrhuncMefsitm
tmphturmfum domum hanc gloriJi 'a quandoille rex gloriae
Ff. 24, 7.8. qui msjor cfi batomonc Match. 12, 42. in co
tcmplodocuerit&miracula edidcrit,qui cftDcus &ho
mo, qucmque {>riorcs V. T. umbrae & hiftoria? rcfpi
eiunt, quando- narraruy o^uod gloria D El ad arcamL
propiciatorij,& ad fanduarium, cum aliasin tabcrnacu
>tum in dedicadone tcmpii Salomonici apparucrit,Ita
nunc vcnicc corpusipfum , & £loriofafua pradcntisijdo-
ftnna&miraculisiftum iocum , qucm vosjam paratis,
ornabit , ait J-e&ova DomLnus exercituum , ut fit hxc
eadcm promifsio , quse apud Mulachiam cap. 3, 1. rc-
pccitur^ qua?quc magnam huic loco luccm affert.
Sk autem habet- MiflWus fum angclum mcum , qui
expe-
impletd§'
mum fe+
cundam
gUri*.
4«
AbflraZlu
fro cort
ireto*
legatio
Hehr. n.
conciii^
tur.
Dejideriu,
\ Caput Secu N "b U M
•cxpediat viam antc rac,& reptme vcnict In tctr plum-»
■fuum Dominus, quem vos qu£rins,& argtfus fadt.ris,
Iquo vos de!cftamini,hoc eft, dcfidcratihimus i!lc. quo-
modo longe mcii^cumparribus^liiscjnonnuilisjquam
cumjunio &paucis alijs cxplicamus ilJa vci ba noftrtFro-
phetae Haggxi dc Chriftojquam dc Chriftianis, potius dc
cligentcquarn de eiecttis, fiquidem vocatur ckfukrium
phrafi hcbrsa» cum iic res maxifnc dcfidcrata,uc Pf. 2hj*
dcfiderium pro re dcfiderabili porntur, & aliasHtbraei
pcculiari quodam lingtfcs idiotifmo rcs vcl pcrfonas dc-
(iderabiles maxi.me, nominiiu res vci viros defiderijfeu
defideriorum Efd. s, 27. Grcti.27, t> Danp,2j. 2. Cbron*
20,25 & 12, 27.&36,?o.io Pf.ic<>. 24 Jercm.3,19. & 12,
10. & 2)%B4-Ezech. 2tf,*2, Dan. 10,3.11. ^9, &11, 8.37. 43,
Hof. *3> 5- Amos 5, u. Nahurn 2, 10, Zach. 7, 14. & .abfha*
dlum pro concreto pofitum fupcrlativum innucrejarru
fupraaliquoties demonftratum cft. Excmpla vidcGcn.
3,6 & 11, 34. & 27, 2,17. & 43, iu Pfai. xo?i5.& 67,5. Dan.
10,11.19. Ecclcf 10,3- Exod. 12,42. & 17,12 Joc).2, £&3>
17. Marc.*3J9 Amosj, ir. Matth. 24,15 2.Cor.y, 2i,Fph.
^'gi Coloif. 1,13.
Id a. nunc reftatiUt oitendamus, cum loquaturhoc
loco propheta dc advcntu Chrifli prirro in carnerDjque
/valde anxic cxpctebanc vetc res Gt n 4,1. Luc.jc.,24 Job.
, S,/^. quomodo Paulus hoc di&um recSe ulurpare pofsir,
' quumadducat liiud, Hcb. 12, 26. 27. ( ut plcr-icg putant
! inrerpretcs J ad fecundum Chr;fti advencum probandu,
quieritad judicium.Quod ut cxplitctur, haec nctanda.*
lunt.Konacur ibi apolrolusad fpci noftrne confcisioncm,
u( Chrifto
cj vcrba ad
nos
iunt.Honacur ib\ apoitoiusad !pei noltrx coni
%\ ejuscgconfequendje modum oftendit, qui cft,
^kortat)* I <*0&or* & Prophctx noftro adhsereamus, cjusc
€'m argu*
fnhtta
duo.
'I.
'Haggj&u I 4>
3aosloqucnt1snon afpcrncmur,quum IongemeHoralo-
quatur quam Abcl v.24, Hujus hoftationis argumentJL,
atfcrunturduOjUtium cxcomparatis/a minus ad magis,
quando Mofcn cum Chrifto,& eos, qui Mofen aipcTnari
funt^confcftcum iis,qui Chriftutn ipfura,cujus illctan*'
tum fcrv*isfuit, averfantur, ut in eadem epiftola idcm-
apoftolus colligit cap. 2, t.2.j. & fo» fci. praecipu^
quum illc loquutus fit rn tcrris,hic loquatui jam ex coriis
v»2/.altcrum acomparationcfignorum adjunttorum &
confcqucnriumex vocisillius majcftatc , nempe quod
Cunc, quumMofcsDci vcrbis loquerettu,voxDcicon
cufsit faltcm tcrram,nunc vero ad pattfaciendum Evan-
fgclium olim promilTus & nunc cxhibitus Mcfsias, quarr-
dofuam legationem obit, prarterca etiam cosium con-
cutiat v. 2<5.ut qtfondam Haggaeus praedixerat. quod ar-
gumcntum cft cfficacifsirnum,ut homincs libcntcr & cu
magna rcverentia Chrifti vcrbum accipiant in N. T.
'quippcin quocompkturti, quod olim prornitfum in V.
«jucmadmodum pluribus hoc ipfum Francifcus Juniu&r
(txquoplcra<£haecad conciliationem neccffaria tradu-
ximosj lib.3, facrofu paralklorum perfequitur. Unde fa-
cilc patet, quod apoftolus in his- verbis ac veffibus de cfc-
trtmo Chrifti advcntu non agatvquem infcquentibus
\crfib9ilIisdicitcrTcformidandum,quicumin primo in
carncm&fpirituali pcr vertum & facraroenta inftiruto
advcntu neglexcrunt,&proindc aptiftime to tcttimo-
xiioufuscft.
Verf,8.Atq§ hadcn9 q^arta noftri prophetfc hortantis,
utin corptoopercalacritcr pergant Jud*i, declarata cft S- i
ratio.-quinta porro eft contra tnopiae tcVriculamentu di- ^ei cw-
rcda.Nccg eftquod pr*tcndatis, vobrsnoncflc tafiru<n. {^iKHt9
H divi- 1
De ulttm*
Cbrifii ad
vetitu n$m
*gtt.
tiC&Mtfci i
majori
gkrii»
tempUfe*
§**di } j
Vondb
Herode
exjirufti.
Ca P U T S £ C U N DU Mr
divitiatum,undc tam fumptuofum crigcrc pofsitis aedifi*-
ciumjquiaomncsdiviciaejnquit Dcus, meaefunt,& cgo
fuppeditabo ncceffaria -> fi qua defunt, & quicquid robis
fupcreft,a mc datum cltNam quod iila prior domus fuic
auro &argcnto valdc ornata,non cft quod quempia affi-
ciat,fiquidcm illa non rninus jam funt mci juris,quam o-
Jimjideoq^darepoffcm, fi vcllem, &proindcfialius pro*
mitteret,fc daturumfumptus,mcrito dubitare potcratis,
?n illc.ita abundct divitiis,ut rcm tantam pofsitpraeftare:
Verum me promittcnte,cujus funt omnia.quae potcft fu- -
p.crcifc dubitandicaufa? °h/leum efl argentum3meum efl auru%
diftttmj-ehovx. Domini exercituum} & pxoinde pro mco in
illas diviciasimpcrio.advocare, fi vcllcm, faciie polfcm*
Vcrf 9.] Jam veroquum cxtcrna illa non fpe<ftem,>
ncq§curem, quid vos pxopterca. animoangimmi,q.jod'
abfint. ecce de meo longe mcliorcm & gloriofioretru
huic domui (quaeeft fexcaratio^) additurus fumorna*
tum, fiquidcm per Chriftumgratifsimum& dcfidcratik
limum omnibus piis libcratorem pra?ientem , majorfu*-
ituraefl* gloria domws huji^- pofleriorts , quam iUiws priorts^
cum hic umbra, ibi vcro corpus fit , ait Jehov* Dominus
exercituum. Quod membrum liccc varij varieintcrpre-!'
tentur,& inprimis Ribcra de> templo ab Hcrode ardifc
cato,quod valde> externum ornatum fi fpc&es, fuit illu-
ftre> nobis tamen cum patribus, &inprimis Attguftino U
i8.C.D,c.35. &45.&48. placcthoe membrum, ubipro-
mittitur majordecor &gloria,deChrifto accipercqui cft.
rexgloriaePC 24,7.8*&pcr eumfoluro vera fua templis
conftat gloria Pf. 26,8. q d. quid vos aurum & argentum*
aliaquc admagmfieentiam extcrnam facicntia fpedta-
tisigotius ad Chriitum, omnis gloria: autorem , qui iru
7. &4ti*,i
liocremplo tandem cft affuturus , oculos fidci ariimoscjg
*convertitc, &huc intendite. atqfita cum divitiarum fit
tncntio ac gloriae non comparatio in pari,fcd a minus ad
magis infticuicur, atq? indc argumcntum dcfumitur id
quod ctiam membrum fcqucns, (m quo eftfcptima ra-
tio,a bcncficid Mcfsiae vcnicntis praecipue, pacc fcilicct
Ktcrna dcfumptaj probat,nam in hocloco perChriftum p*<**t**
fan&ificato, & ubi ilJc cft fidc acccptus, Rom. 5, i.dijfto- 1
nam pacem> quia ipfe folus cft vcra pax Mich, 5,/. & re
gnumejuscft juftitia> pax & gaudium in fpiritu fandto
Rom. 14^7. Jehoyte domlni exercttuum yid quod dc
templi Hcrodis excernagloria plane dici nequit? quippe
in quohadcr>9 confidcrato mulci exorti func tumukus>
knd caedes mulcas fa<^«,ut apud Gualtherum in hunc io
cum vidcrceft. Ec quia rcs plana cft> de cempit Hcrodis
cxccrna gloria hic non agi, in Riberaiefutaiido non cri-
musprolixiores.cum ipfefpoftquam valde proiixc &fru-
ftraconatuserac fuam probarc fenccntiam, de cxccrna
glorsa hic agi)dc pacc fpiricuali hoc,quod fequicur rn
codcmv. 9. incerprccari cogatur num. j^contra quem
tnm notandum eft id, quod alibi a noftris & Calvinianis
cft dcmonftracum, uniufcujusq? loci biblici tantum unu Unius locl
literalcmeffc fenfum. Quod vcrdidcm tam operosc cx *»w.fi**
fuit in
tentplo He
rodU.
hiftoricisprobar,contra fuos quocj fociennos> ac pracci
pueEckium,Iongemagnificentiius templumab Hcrode
fuiffc exftru<ftum,quam fucrat non tantumlioc, cuiardi-
ficando jam mcubucrunt Judati, fed eciam prius a Salo-
monc cxftru<ftum>nos qui id fimpliciter fton ncga m?, no 1
attinet vel attingk,qui tancum hoc petimus cercis ratio- 1
«ib9 demonftrari,illa gloriam exccrna hic aDeo aedifica- J
irb^fecundumtcmplupromicti.Nam quodisvelpaima-|
H 2 rium
ddChri-
fium bo»
txtnes de-
ducunt
frofbet^
R.uio Ri:t
ber£ m-
vertitun-
SeripturA .
dtterrden:.
|; G A ! IIT SXC U K BUM;.
rium fibi ducit,valdc fragilc cft argumcntum.quod alia*
nonpotuifrcntindc aedificantcs excitari.Scimuen.quodi
prophctatj ubiycrum folatium.&incicamemum volunt:
poncrc,arcbus cxtcrnisad Chriftum auditorcsfuos tra-
ducant,ut fupra fagpius oftcnfum confidimus. Et forcius ,
urget pios prpmiifxo dejpiritualibus bonisjcorumcgfun-
damcntoChriltp,quam dcterrenis &*corpotalibus,quae;
npruntpcritura efic omnia. Adde,quadRiberae propofi.-
tp piane contrarictur illa addudta racio^ & fincdubio iU
iam C fi a propTiccacffct dacaj Jud£i mvcrtifTcnt ratioci-^
nationcm : ardificace hoc ccmplum ,quia Herodcsilludi
magnam parcem diruec, &poftca .magnificcntnis erigct:
acjornabit; quin imd^advcrcifTcnr,/iita,fe res habervaos*
fruftra jnhoc.cxftruendo non dcfarigabimur* qu-iacft cx:
parte dcftrt>endum,& pcr Herodcmiuo temporejiocrc--
ftaurandum, cui ,libcnterid negotij damus. Dcnicjnon--
<i u m i 1 1 a o m nia funt dernp nft r a ta a p u d R ibcra m , ,qu o • ■
modo tum hafcgloria vere fic hujus domus fccundacac -
pofterioris, ut^dicit prophcca, ac non pocius ccrtiar ac:
ppftremar, fi verum dicir Jcfuita.iUbi potcwam plura* fcd'
cui bono^talibus inh$rcre5 quse ignorantur fine damno^,'
| LO CI, GOMMUNES..
E&yerjk /. ] j
Futeyerbumfiehovx] Quia Ecclcfia nuncvoIuntatCHii
E>CJ cognpfcic in facris hteris , mcrico; ad cas atecndit 2
Pct T,i9^Ef.8;20,Lucti6,29.qu3ndoquidcm utolimDcus >
varijsmpdi.s Iocucus cft5fic candcm in fincfeculorumlo-,-
eutuscftnobisin fiho fuocjuscgapoftolis Hcbr*i,j. i
f Exverfu 2. ] j
\ %Alto^tftre'}2x occafipnc> quapermotosprophcta cx
man-
Majtr glo
ria trit tn
totlit.
Haogjel. ' JV'
mandato Dci hanc concionem habuit, difcimus, quod
diabolus varios miones fcmpcr cxcogitct, quibusDei . ™*
cultum rcmorctur>nunc-vip.crtyrannos,nunc tcchnis& L^/ww
crroribus pcr.haercticos; dormicntibus n. hominibusillc fefa
omnis gcncris inrer triticum fominat ZizaniaMatt.|/,2x.
qucmadmodum; in pracccdcnti & hoc capitc pluribus
dcmonftratur, quomodo aedificationi tcmpli impcdi-
mcnta-objcccrit pluriwa:
Ex verfu 3. ] ]
Quii interyos, qui viderit domum priorem ?qualem nunc
videtts, nonne ad iUamtanjuamnihil ^jEccleSa (cujus tc-
plum Jcrofoly*nitanum fuit typus quidam ) in his tcrris
cft quafi nihii adiiiam gidriam, quaein caelis olim eft fc-
cutura,& a Ghrifto vcrc pacifieatore noftro parta 1, Gor.
i3,i2.&i/#2g.T. Joh.3,2.tjircmadmodum variis rcbusiru»
his tcrris longc .opdmuadiunbxatur Apoc.2i.& 22, cap^
tibus, .
Exverftt+.Ji
Y.Aitamin nunt confirmare ] Etfi non fcmp.cr event^ ho-
ftfis votis rcfpondct,tamcnncproptcrca vocationcmdc \fimurma
feramusjfcd fcduiopcrg^mus, fpcrantesnotvfore labore ^
aoftrum inancm inDominoi4Gor;i5,j8.inprimi3 vcr6in
pictatis curfu nc dcIalTcmur aut fubfiftamus L\ic. 18, |. &
I7>"3r i2.&^2ffcd juxta Pauli mooitum 1. Gor. 9> 24, &,
cxcmolum Tim.4, 7:ita curramus,- ut ad mc-
tam optatam pcrvcnramus,rcporcantcs nncm fidcino-
ftrxftlutcm animarum i Petr./,8. Pfoind^in calaraitatr-
bus nc dcfpcrem9,R6tn 5,2.3. 4,quippc non digni*, quaef^
confcrjncur cu gloria rcveianda in nobis Rbm. 8,is;cum pft
hicc opprcfsio noftra momcneanca & Jcvis cxcellenter mUm,
H |j cxcci^j
Ne delaf-
*uum re-
MtfoUttUy
Deum ad
fdk fitk.
Cijriftiti
weiiAtor.
Caput Se Ctt^rBUM
excctlcntis ^loriae pondus,quodaeternum cft,innobis
cfficiat 2.Cor.4> 17.fi rnodo fidc validifiamus eximbecil-
lhHebr.u,34quqd quomodo ficri debeat,oftenditPauI*
£ph.i5,io.ii. Deoigitur uni cftfirmitcr confidenduok»,
cumde ejus voluntate conftat>*tiamfi rationi varia ob-
jtarc vidcntur impcdimcnta, quoniam haec iHe vuk &
poteft rcmovere PC/7, 3-4*5- '& *7.*4- & J39>
II. enimvobifcum* ) Unum hoc omnibuspijscf-
ficacifsimum adverfus ,omncs caiamitatcs rcftat fola*
tium,quodDcus fit cum illis in omnibus rnaiis Efa.43,r.
2, 3. ut promific vcraciter Pfal. 91, ij. & fa?pc praeftitit cf-
ficaciter,Mofi Exod. 4, i2.filiis Ifraci Exod 14, i3«Num.
14,9. Davidi Pfai. itS, 6^ fociis Daniclis Dan. 5, 17. 28.
Paulo Adlor. 23, 11. Quia autem Dcumhabentem omnia
pofsidet , quid ipfi decifet i Pf. 73, 25. 26. ficuc & Paulus
juftificatosin Deo gloriari docuit Rom. 8, 31. 32 hicn.
non relinqucc fuos unquam orphanos Joh. 14, 18. fcd
adcritipfis Matth. 28, 2o.&in cordibus piorum cruci
fubjc£iorum acdsmac per fpiricum fancfrum, ut oiinu
Conftancino Magno, In hocvinces Car. Chron. lib.3.
<Rom. g> i$* 16. 26, 26» 37-
Ex yerfu ]
I.t^mr£?^S^.] DcusperChriftumnon placatus cft
ignisconfumensDcut,4,/4 per Chriftum a.reconciliat^
cftnofterpatcr 2X0^5,19. 20. Joh. 20, 17. qui Chriftu*
faftus mediator, 1. Tim.2,r. cSaliis de caufis (quosnunc
praetereo)cum ctiam propterca vocatnr toyos & verbum,
quod&patnscoclcftis verbum ad nos detulerit caelitus,
tam pcr prophetas,& alios modos feu media, quibus va-
riis olim ulus cft,quara immediaxe ifi V%T, loquc»s cura
patri-
ptribus£«*j*©^& in N.T.cxplicansDcipatrh denobls
falvatidis voluntatcm wou^l©* Heb.|,iJoh.i,i&&fcm-
pcr piorum vcrbum feu prcces vicifsim dcferat ad patrfc
fuum intcrcedcns pro nobis ut fidclis noftcr advoeatus i#
Joh.2,i.qui cft angelus illc, quiofFcrt fuffitus cum prcci-
bus faiidtorum omnium Apoc. 2>3. & quum noftri tumi-
ccs coram Dcofoctent, putruerunt& contabucrunt P£
3SidXhriftusfeoffcrtDcopatrioblaticmem &vi<ftimam
in odorcm bonae f ragrantia: Eph. 5, 2. qui eft illi vcrus
Benjamin, hoc cft, fi nomcn intcrprcteris , filius dextrae,
regircgumnos reddens acceg.tosr Confer Gcn.42, 20.
S^.&43, 3>Rom. 8.34.-
ll.Quopepigeram ] Pcr Ghriftum Deus fbedus nobifcuffi
inijt,fc forc Deum noftrum Gcn.77,4. fiquidcm Chriftus
cft illc,quem potifsimum rcfpicicbat circumcifio, & do
multiplicationcfcmmis promifsio v.(J.7.8.&pcrcuj9 vcr
bum acSacramcntacircumciditurcor Deut.3o,!5.Col.2,
n.difponitur opus noftrum in vcritate,& foed9 perpctuO
pangiturnobHcumEf.^/,8;Hoi.2,i8J9,20.Qu2cnam vcrd
in hoc foedcrc pcr Chriftunniobifcum inito promittan-
tur,paueisindicaturjEf/9,2i.Ezcch,37,2<5Jcr.3i,3L32.&
33,20.21. IHud autcm non omittcndum,quod hujus padli
& foedcris,cju$<£bonoFum tantumfiant participrs illi,
qui cxhujus mundi £gypto tenebrofa-cgrcdiuntur, h,c.
pcccatis rcnunciant & pie vivunt Apoc. 11, 8. & 18, 4.
III. Etjpiritu meo fttante-invobi$~\ Spiritus S. dorra non
tamumdantur hominibus,fed&ipfehabitat in cordo
oredentium^ut pcrfona^feu, nu modo effe&ive cft in fan-
<5tis,fed etiam quod ad fubfirantiam, quod comra quofda
crrones notandumyde quibus Lombarius lib.i diftin.14.
lit. C. & D. Chcmnitius p>rr< L>L,C.L,3.cap>4, memb. 6.
Starc
\ 0
Cbrijlu4t#'
foedere
compre-
benfiw-
SpirittaSi
ipfe datur
crcdwtt
catur.
Dluturm
Pe§ n9fLa
gfi dmr
<0 \ C ami t , S E C ll N B u u
tJbareAM jstarc verA cum hic dicitur SpiritusS.ncc id fua carcr cm~
modoJi* lphafi,ncmpc notaacuTjquodA illcftct inconfpc&uDd
jtintcrccdcns.pronobis Rom.S, 25. &ftarc pios homincs
fub crucc faciat^nc fuccumbant. Roman,/,24 j. ?hil.i,2T7.
qucmadmodum candcm ob xaufam , & quod ad juvan*
dumpromptus fit^Chriit9,ftarc dicitUi:Zach./,/.Aa.7,5/.
■Ex verfu 6. ]
X Adhuc femel parum illud modicum.] Quod nobis vidc~
turdiuturnum,Dcorcvcracft modicu,quandofcriptura
nobis condcfccndctis dc co loquitur, acli cfTct fubtcm.
porcEfa.H^.^&^^T.Pf.so^^a.Cor.^i/. Joh.^15. Pf.
I3j,l4.nam refpe<ftuaeternit*tis,quam Dc^ inhabitat,et-
jam vitalonga vix momcntum cft P£ 90, 4. Sotetur no$
iliud qui nunc dolorcm quidfc habcmus, quia paulo pofc
illud nobis obtinget gaudium, quod nunquam a-nobis
tollctur Joh.itf, 22.S1 n. coramDomrno mille anni func
quafi dics un9,.?.Pet.3,S.cogita€altem,quam exigua tcm-
porisin.hacproportione futura fit particula, quaenobra
longus c jus videtur tra&us Sir.18, 8. ur quum cft Jofeph
trcs annos injcarcerc Gcn.4i,i.David feptennium in exi-
lio r Sam.i.c.i7.uf<$3dflnemlibri ^ncasofto annos pa-
ralyfi affliftus adt 9,3^muiierl2. axinos Iaboransproflu-
yio fanguinis Matth.9,20.alia foemina odtodecim annos
incurva Luc. 13, n. vir triginta ofto annos aegrotans Joh.
Judaci quadraginta annos in dcfcrco vagantes Num.
I4^>&fcpcuaginta annos incapttvitatc Babylonica de-
tcnti Jcrcm. 2>, 12. Jacob ccntum & triginta anno*
cum malis confli&ans Gen. 47, 9.
II. Comm&turfrs fum c#/o.r.] UtDeus ftios juvetyetiatiu
1'ipfos ccelos. & quaecuncjfuntin mundo, commovct PC
13,2. &c.confcrqu*habcntur Sap./« xj% U. 19 &c.
Ex
Exempla
dtaafii.
Moram.
57
fervat.
Chriftus
defidcra*
tU6.
Gbj.
HaG GJEl
Ex yetju 7. ]
I. Commoturm ' fum gentes ] Ecciefiae propagatio & cfi- \Ecclef4m
■ fcrvatio eft folius Dei opus Pf.2>6 & tio,2. Ef.j 2, il& 35,1. J Deiu con-
ad quam in N. T. ctiam gcntcs omnirio p<ertinenc & ac •
cedunt Eph. 2,12 ut fupra aliquoties cft declaratum.
II. Vefiderium omnium gentium] Chriftus eft revera ille,
qucm tfolucmnt vitiere reges in V. T. Luc, io, 23.. & qui
expcd:and9 fuerac Matt 11. j.qucm cum defiderio maxi- i
mocxpctit Jac. Gen^c^/S.cum fic multo pulchrior filiis ,
hominumPf. 45, 3- Necg hicobftat, qtiod paucae gentcs 1
Chriftum dcfidcravcrinccum picfaecjcum ignoraverints j
quiapdteft hoc ctiam de Judads ihtelligi, qui iiia pro- 1
rhifsionc Abrahae fafta comprehendunturjn tuo fcminc
beriedicenturomncs gcntcs veldici poteft,prophetam
loqui de jure, quod fit i*,qui ii rcdte nofceretunab omrfi»
bus maximeappetcretut. objedlio autcm dicit de facfto.
Quando a. Chriftus dicitur defiderium, monemur, quid
tnaxime fit defiderandum, nempc Chriftus cum fuis bo-
nis, ut quotidie cum Ecciefia fufpiremus cx Cantico
Canticorum: verii,trahe me poft te, Sed vide mundum,
qui defideratdivitias, honores, voluptates.
\WJmpletur9 domu hancgloria] Gioria, de qua ioquuur Cbriftta
prophcta,per Chriftu dcfiderium iilud verum & f&lutarc
gentiuai , Judaeis obtigit, & quia hic in fccundo tcmplo
Venirc dcbuit, jampridtm eum venifle, conrra Judxos
certifsime vcl hoc folo argumcrito cvincimus,quoniam
Stlud pcrTitum devaftatu perijt.Syllogifrao majoris evi-
dcntiaegratiaremproponemc;; Antccxcidiu templife-
<undi, quod digito comonftrabat Hagg#9, vcnire Chri-
4lus debui^Hag.a^/a.Mal^i.Sed jam ab annrs i/8o.nt>
Bivtua
funt Dsiy
Caput SecundumI
eftante exidium tcmpli fccundi. E. Majoris Connexfo
probatur cx hoc ipfo textu, quia in ipfo tcmpio fecunda»
fe manifeftaturus & gloria iliud impleturus erat. Minor
cx hiftoria Jofcphi &aliojumnotifsima eft,nccab ipfis
Judaeis ncgaripoteft;qui quadolim h-oc diftumdc Mef-
fia interprctatifint cxfcriptis ipforum probavit Dn. V*
Hdvicut) epelencho Judaico fccundo , quem vidc*
Ex verfus. ]]
%leum efi argentum]Dci,q\x\ creavitomnia cx nihiloj,
funt omncs huj9 mudi thefauri acdivitise l.Chron.29,11.
12. & illc dat,cui vult,cx fua manu Gcn.31,9. Prov.10, 22.
& 22,2. Pf. 14/, if t6\ fuis ver6,neanimum apponant P£.
62,ii.auta rtgnocodorum abducantur nimia earutiu
curaLue.8> 14. Matth. 6, 24. (fiquidcm proptcr huma-
nam infirmitatem, quae porius ijs, quae videntur , quaat*
quae non videntur & creduntur, nititur, divites difficul-
tcr falvantur Matth. 19,23, Marc.io, 23. 24. Luc.ig, 24.)
tantum dat demenfum Prov.3o>8. quantum ijs fufficit ad
vidrum & amiftum /. Tim. <5, 8. quo & illi acquicfcunt
v. <5. 8. cum fciant, quod tamcn Dcus fibi rcliqucrit dc-
fendendumpopulum pauperem & cgcnum, qui fe rc-
cipitad cjusnomcn Soph, 3,i2.
Ex verfu p. ] \
Ghrtavt* I* %lajor efifutura g/oria domws buju*] NuHa major COr£
rds* Deo angdisc^fandtis poteft etfegloria,quam gratiofare-
gis glorise praefentia Pf.24,7 & & bene illis,quibusifte fa-
vebit,cum venerit olim infuagloria Matth.2/,3i. quia &
hujus regis aeternam vidcbunt gloriamloh.17,24 &tanta
habebuntipfi,quantam nuila lingua profari poteft 2.
rGor.4,i7.i.Cor.i/,40. quam cu pij recogitant, criamin
mcdijs malis^loriantur Rom-5,2, Sin.bcatiprsedicantut,
fcrvi
EtaDeo
dtfpenfan?
wr*.
H acg jeiC
fefviSalomonis.quod audiverint cjus fapientiarn i.Reg.
ro,8. multo, imo infinitis modis bcatiores erunt,qui
Deum vidcbunt a facie ad facicm /.Cor.13, 1 2.1. Joh, 3, 2.
& cum Chrifto crunt jugiter 1. Theff. 4, 17.
II. Knm in loco hocdifponam pacem ] Pax vcra & folida
tantum cft in Deo Pf. 62. Joh.16,33. eamq? tum demumu
confequimur,quando domum Dci fcdulo frequentam9
Fr,73,i7.28.& I3i,2»3.& 122,1,6.7 8. quia pax multa cft di-
ligcntibuslcgcm Domini, ncc cft illis offendiculurn,pu-
>taquod pacern illam interturbctPfal.119. \6$. Contra
vcrd improbis nulla cft pax Efa. 4^ 22» & 57, 21. 25 > &
^9, 8. quod alibi oftenfumiatius,
Pars Se cunda,
Vcrf io,]Munc ad fequcncia pergimus,in quibus ha-
bctur fumma concionis quartae ab Haggaeo habitae,cujus
hoc cft cxordium folcnnc. Vigefmo quarto dic, noni mcn-
lis (ita cnim cx fupcrioribus^alijscg locis pluribus > con-
cisacg loquendi Hebraeorum confuctudine cllipfcs duse
fubftancivorum fupplendaefunt Buxt.thefaur.p.315^^0
fecundo T)arij,fuit verbum Jehovx per Hagg&um propbetam
dicendo vid. fup. c. 1. r% i.Occafione autcm huic fcrmoni
habcndo praebuit mala Judaeorum dc externa fanftitate
animo conccpta opinio, quam fimiiitudine a rcbus fa-
cris&inlcgccxplicatis fumpta Haggasus refutat, ut o
ftendat Judacorum facrificia,quaehad:cnus ncgligcntes
templiinftaurationcm offerebant, Deo nonplacere, fed
pollutaelTc, Deoqpnonprobari, quum hominesilli non
placeant Dco proptcr inobcdicntiam.,
Vcrf 11 ]Et quia faccrdotum crat & de lege confulcnti-
bus rcfpondcrcj Lc v.io,io.ii.Dcut33> 10. & vicia ac crro-
I 2 rcs
S9
Pax vtrs
piu*
EUipfa
duorum
fubftanti*
vorum.
Ouapo
duorum
typorunu
« !
Ca
f 11 T
ECIINBUM
Bettdrmi
ni corru
ptio hujtu
ioci dete^
gitur.
I res auditorum reprehcndcrc , idcg.fa&um non f rat, ilhV
potifsimum duos hujus rci typos ex lege vuit Dcuspro-
poni? ut in^c ipfi cum alijserudiantur. Sicaitjebova Do«
minus exeratuum ? interroga jam facerdotes delege dtcendo,
Ubi obitenpr^tcr foiitu, libet perftringerc BellarminuV
ejusq? indicare infdtiam dicam an maiitiam/quiJib.j.dc
vcrbo Deic3p.4,fmihiJp.2i9.cxhoc<iicT:o vuU probarc,
plane non cflc privatorum hpminum > judicarc dc fcn-
tentia lcgis Domini , cum judex veri fcnfus fcripturse &
omnium controvcrfiarum fit Epclefia> i.c. Pontifex cum
Concilio,ipfo ii/idem interprctcrAnnon n. videtjefuita,
quod hi faccrdotcs a propheta confulcndi reprchendan-
tur, ncgligentias in officio accufentur, nec f uerint conci-
lium^ ne<$cx fuo ingenio interpretatipncs fingcrc dc-
buerint, fed fimplicitcrad legem feufcripturamalligati
fuerint,ut de legc.cpnfulcntibus feeundum hanc in rcbp
dubijsrcfpondercnt.quae vcro haec cft coofequcntia ?in
rebus dubijs.in V.T.pr^fcrtim ccremonialib^confuledi
erant faccrdotes5qui cx verbo Dci revelato cogcbantur
refponfa dare. Ergoin di&is fcripturae clarifsimis omni-
busjfcmpcr, ctiam in N. T. ille jantum fenfus corum gc-
nuinus eritjquem folus Papa cumConcilio praster &co-
tra fcripturam plerumcjfingitfltem^hi faccrdotcsncgli-
getisin officiorci peragutur,cum ipfis quxftio haecprae*
fcns a prophetaproponitur.E.PapaeRomanicuConcilio
hic ftabilicur autoritas? nihilo n. magis hasc pertinent ad
Papam, quam ifte ad facerdotcs Vv T- & muitis modis
vitiofy cft h«c coiledio , quod nunc indicc digito indi.
care mihifufficitjqui cpntrovcrfias intCommcntariisn3
libcns tradto, & diftorum obfcuriorum (namclariora
adfalutcm fcitu ncccflaria ipfi?fi voluiit> facile intclii-
gunt)
Typorum
borum
Summa.
H A G O M li 6i<
gunt)fenfum laicisa vcrbi divini miniftris, cjuscgveris
inccrprecibus omnind pctcndum ciTe libcns admitto,qui
tamcn non funt proptcrca Papa & Concilium.
Vcrf. 12.] Scd rcdcamus ad tcxcum, in quo jam por-
ro typi duo proponuncur , prior hoc v. 12. cujus fumma
eft & fcopus, homincm cx conta&urci facraenor trahc-
rcfan&ixatcmillam.Poftcrior v.y.cujusfumma:fi homo
immundus fit, tantum abforc, ut fandticacem cx attaftu
rcifacr^pcrcipiat, uc contra rem fandam ipfeimpura-
turusiit»Si a.habcnrvcrba tcxtus: En>tulerit aliqupscar*
nem fan&am cx aliqua viftima, qux Dco immolata & jam
confccrata cft> in ala veftisfu*, in ora aut lacinia vcfti-
menti invoiutam geftct, quam ipfia vi&ima abfciflam.,
licct comcdcrcy? w^millafuffarcinata ala fua panem
aut pulmentum;aut vinum}aut oleum>aut uUum cibum,an fan'AWn fan
Bificabitur ipfe ho mo cx geftatione & cDtacitu iftd rci fan-
dtoe,& num per eum ctiam porro fancftificabitur tcs alia,
quam tctigcrit i cui reffondentes facerdotes dixerunt, noft^y
quia veftis quidcm fandtificatur, juxta illudLcvit, 6,11.
20. non autem vcftis fartumfeu corpus* aliaverespro-
ph^na. Nam ucnudiis contadtiis fandtificarc homincm
nonpoteft, ita multo minus fequitur aliqua fandtifica-
tio, fi quod involucrum fit > quod contadtum imraedia -
tum prohibcat vcl impediat.^
Vctf.is^peinde dixitHaggw.fi tetigerit immundus ex
cadavere quicquam iftorum > de quibus v. 12. panis nempe,
pulmenci,vini5oIci>cibi,rftf«* immundumerit illud;c\\\o& tc- Y^^un*
tigitfcui reffondehtes facerdotes dixerunt,- immundum erit, gt(%
quia ipfeimmunduscxprefse/qij* tangit,inlcge polluc-i
rcdicicur,&afacroru communionc arcecur/donec lcgali
cxpiationcmunday fuerit* Infpicc Levit.Ji,2^
Carnem
Janclam
geftfivs
cli/icat,
qua tan*
Immundf
polluit ,
1 3
.&(eqq.&|
&2
Sacrificia
fine fide
non pla-
tent Deo.
Caiut Secukdum
i574.&c.Num.9,/o.& 19, fi. 13. &c. adco vcrum eft, quod
nihil inanimum(qualesfuntritus cxtcrni & tcmplum et-
jamjvcrefan&ificct animatum hominem,utcontra ipfij
pollutus animuspolluat omnia, ideocg (fcquitur n, in_»
tcxtu fimilitudinis & typorum hadtenus declaratorum^
applicatio^) nullam fanftitatem cx altari fan&o,aut rcb?
Deofan<fHficatis>quippc inanimatis, Judaei animati &
rationales crcaturae pcrcipicnr,quia impuri funt animis,
& impurant ipfi rcliqua omnia , non fccus ac illi , qui ex
cadavcrcimpuritatem contraxcrunt.Num.5,2. &excoe-
tureliquorum coraDeo apparentiumcrantremovendu
Verf. 14. IZffyondens Haggaus dixit in perfona legantis
Dei,If<* populus ifle3& itagens tfla coram w?, ha<3:en9 meurn
mandatum dc aedificando tcmplo datum negligens , &
facrificia nihilominus ofFerens, diblum Je/?ovx}quiz pcr
inobedientiam fuamcrant polluti, acacuitu Dci vcro
aiieni qui eft in animo , Deo fc dcdcnti, & qui folus im-
mundiciemcxpiare poteft, &proinde hi mentc impuri
nullamexfacris fuis fandtificaiioncm pcrcipiebant, fcd
potius illafuo conta&vipoUiitbanty&itatotum opmma-
nuum iflorum , imb quod obtulerunt ibi > in altari Jehovae,
quod jampridcm cxftruxerant Efd.3, 2/immundum fuity
quomodo aliasabimpijs nonrite\puta fine fidcoblata
Dcus reprchcndit facrificia , quae aliasfcvercmandavc-
rat, qua dc re vidc quaedi&afunt Amos 5,21.22.23. Quae
omnia propterea dicit propheta,ut dcpofita inani facro-
rum fiduciaanimi puritatcm fedtentur, & cultum Dco
exhibeantfpiritualem,quofoIoplacaripotcftin Chrifto.
Verf.if.] Nc verdhinc novam cundtandi occalionem
Judari arripcrent,ut quit fruftra in teplo aedificando fum-
ptus
ptus cflent fadturi, operamcj fuam inaniter collocaturi,
fi nulla cx facris cxtcrnis ad ipfos rcdundct utilitas, rcdit
prophctaad inftitutum, &hortatur, ut templum aedifi-
ccnt,cum Dcusid mandet, & non proptcrca dcfiftant a
cccpt.o opcrc, inpriraisquia Dcusid velit promovcri, in
quo colatur,illudc£ ftudium omni bcncdicftionum (quas
haftcnus avcrterunt inobcdicntcs^) gencrc rcmunera-
turus fit, ut ita fuamhortationcm confirmct prophcta-.
ab adminiftratione judiciorum Dei, & cvcntu iplo,ut
fup.c/% v, s • 6* quod ut mclius aniraadvcrtatur, proponi-
turpcrantithcfin. Haftenusnegledta tcmpli cxftru&io-
nc a Dco eftis punki,nunc vcro opp aggrefsi bcnedidio-
nemDci fentitis, Idcirco quicquid r* trd gcftum eft,men-
tc complcftimini, ut fcientes caufam infclicitatis, quae
vos hadlenus prefsit & vcxa vit>fciatis quocg caufam pro-
fpcritatis,quas vos deinccp$-bcabit,ut ita colla;ione fu-
pcriorum calamitatum,quaeccflantibusfuerant immiflae
& praefentium futurarumcg benedidtionum,quae operan-
tibus funt promiflae & exhibitae>ftrenu£ pcrgatis ac notij
deficiatis. *blunc igxtur adbibete animum Dejlrum ab-hoc die^,
adeos furfumin meraoriam regrcdiendo, qui praccJJTerunt
CKquo nondum impojitiu ' fuit lapis lapidi in templo Jebova,
tum fcmpcr vcftra vos fefcllit opinio, fpem mentita (c-
gcs, vpto haud rcfpondit avari agricola?.
Verf j& Ad fummam;maledidtionem pro fperata be-
nedicftione ubic£ reportaftis^^- fuojunt diestllhji quis vemt
a-d acervumvtcennm modiorum,^ demum faltcm <?y?dimi '
dia fui partcimminutc;. Si ^uis venit adlacumjuh rorculari
ca fpc,«? exbauriat quinquagenas menjnra* yMceaarum tan-
tum ejl3&cukv3i dimidium fpcm fa&am fruftratur.1 U biLu-
thcrivcrfio valdcpcrfpicua, 33&n umimMQt^mfftn
tmy
Negligen-
tespiwi-
untur, dh
ligentes
juvantun
MaleaH*
cl o & pe>
nurta ,
^4
>Malu> df*
agunt pce»
mtentiam
SedulU in
pietate
Deui be»
ncdicit.
C A P 11 f S E C U N DU M*
t&m/Ut iWt\&& OJJ^ ofrcr ©^cflfcl (ja&cn foff/jo mamt
f aum jcfccn fca/ f am cr -jur ^cle cr *>nfc mcrncc/funflfeia^tmc*
}u fcfcdpff en / fo marcn faum jroen^ig i>a.
Vcrf 17. ] Praeterea eanden?propterinobcdicntiam
vcftram , quaecaufa & fons poenarumr^r^yfo'^ ufedwt
&rubigine, acgrandinetotum Qpus manuum vefirarumpcrdi-
dx&nullm apud yos ad me reverfus pcr paenitcntiam, di-
Uum Jebov*. Confcr fupra c.i, it. & pr^cipue Amos 4, 6.
7.8.9. ubi haec explicantur prolixius.
Vcrf.is.] Hsc fucrunt haftcnus tcmpora calamitoia
antc rcfumptum aedificationis epus: Jam animo pcrpea-
dite,quomodo jam vobifcum aedificantib^ agatur. Et nc
quis dicat,quis novit/num fimus dcinccps habicuri me-
lius,cn promifsioncm tetam nominc Dei vobis fubjicio»
Adhibite jam animumveflrum a die hoc, ad eos , qui prtceffe*
runt? a die vigefimo quarto menfis noni> inde a die , quo funda*
tfm fuerat templum Jehovx, adhibete> inquam, ^nimum y?-
Jlrum & diligcntius haec pcrpendito.
Vcrf/9.] *~An adhuc femen}quod fuit in granario, adeȣ
vitit & ficus & malus pumca& olea nonprotuhtfnondumvi-
dctis,quomodo proptcr coeptum templi op9 promifsio-
ncm divinamdc bencdidionc inrcs omnesDeuscora-
pleat, quihacc vobisdicit, & ficporro pergit, certe ab hoc
ipfo dieillis omnihus beneditJurusy copiacg reru omnium vos
fumbeaturus. Luthcri verfio hiciterum adeo dilucida>
ut vice commcntarij cfle qucat.©cr @ame ligf no$ in Der
<5c6euren/t>nfc frcge nc<§ nifyt 1 tt>et>er QBeinfidcfe/Jcpgen?
t>dume/©ranatt>dumc/ nod& DkWmt/ZUt t?on bitf<m cag<
M X0\i icp fegen ge&e. Tantum intcrcft, quod omnia dc fu-
t turo explicct>quorum pars prior depraeteritb &praf fenti
1 videtur
ij/dem.
vidctur cflc ihtclligenda, ubi fruaturqu!sq|?fuo)udicio, \^omcd§
nuhifcciflcindicium, fufficir, praecipue ubi nonita mu\»lfro*e*tur
tum intcrcft, utro mo4° explice?,
LQCI COMMUNES.
Ex yerju 10. ]
QuodDcus Prophetar,& hic populo fa?pe loquitur Eadem de
dc recadcm,monet, non dedccere vcrbi miniftrumca
dcmdcijfdem farpe rcpctere, ut tanto melius infingan-
tur memoriae Philj, i. Hcbr. 2, 1;
Exverfu u. ]
Tnterrogajamjacerdotes de lege.] Vcrbi miniftros &?heo Oportet
Ibgiac profeflbrcs eportet fcireicgcm, utcoftfulentibus ydM lege^
dcea refponderercftc qucant:cam a, fiignorancfcipfos!^1' & le-
minus idoncos ad tam arduum munu^cflVdcmonftrantl^ *9l**i
Tit. Confcrca, quaedifta funt Soph.3, 4»L. C, 2.
Ex verju 12. ]
I» En tulerit aliquvs carnem JanStam &c, ] Nulla cpe-
ra Ccremonialia placcnt Deo finc moralibu?^ veraqi o
animi pietatc Ef. 29, /3. Matth. 15, s. 9. quod hodic/
ctiamnum internos in tanta Evangclij lace velut no-
ftuaedc die caecutientes ignorant,qui fine vera cordfs
devotione,vcrocg Dei timorc nomen Dci habent crebrd
inore, rnanuscomplicant, crucis fignum fingunt acin
aerc pingunt, gcnua flediunt, caput in tempiis apc-
ri an t»ad facram wm^fine ulia fide aut propofito emen
dandi vitam accedunt &c. quaeomnia fattende, qui fo*
)c8 talia dctorqucrc>& nefcio cujus fedtse dicentem infi-
mularejquando funt intemae ac-vcrx pictatis externa in- i
dicia ut mcrentur coram Deo&hominibus piis laudcm, 1
<juod contra Calvinianos notandum,ita cum funt N U- ■
K DJE&
refponde-
re.
Externt
rieus fine
fide mL
prv/unt.
64
£rux/txe
tnemona
cructfixs.
Captti* a-
prtio ftne
devotione
&mdor
decei Theo
CafUT SECUNnUlMV
DE & a pietate vera alienae Ccremoni«,Dco & vere pi}*;
ob hypocrifin funt cxofae, quod contra Pontificios &
nonnulios aiios, apud nos quoc£, papizantcs haftcnus,.*
obfervandum eft» Quae enimtlfe potcft crucisevanidae
( quando abcft vera fidcs in crucifixum ) in corporc cffi-
cacia>ubinullaincordeDei memoria/ca autem in.illis-
nullacft,qui mala opera multa faeiunt , ncc carncciu
fuam cum affcftibus& concupifcentijs volunt crucifi-
gcre Gal.5,24. quid prodeft capitis ad nomcn Jcfu apcr-
tio, ubi nulla prccantis vcl concioncm aufcultantis ergst
ipfumChriftum devotio ? qu& certe nullacft iniis, quit
funt in impiorum confortio, id quod flagitiorum arf
guit multitudo* Et fic de cctcris. Dicis, multi tamen ho-
die apuchios quoq? ctiam in hominibus dilfolutc viven*
tibus haec probant/ dicct hic propheta, non, nifi ifti qui
cum ignarifsimis juxta vcrum fciunt, &Matth. 15M4.
funt coeci coccorQi duccs,dc his ipfis rcbus rogatp ait ille,
quieft ipfa vcritas.cum quo mcrito hic taiib^ acclamcj
6 pharifaeeccece, purga primum, quodcft intra,ut id
quoc£quod extraeft,purum fiatMatth. 23,26. Nonn.
omnes, qui rem fandtam tangunt ^ fandii fiunt , fcd qui
fande& rcdtc: atqui indfgne (ut dc noftris facris,in_.
quibus ctiam faepe pcccatur, dicam)corpus Chnfti'
manducat, aut fanguinem cjus indignc bibit, crimeir
iaef* ma jcftatis divinae, vcl Paulo teftc, committit \. Co-
rinth.11, 29. Tandem.
Non omncs fan&i, quicalcant limina templf,
II. Tsejlondentesjacerdotes dixerunt) Nijn.] Quandohi?
i facerdotes fimpliciter pcr 1 f A & NON, rcfpondcnt,do-
ccmur,candorcm cos vcl maxime deccre, qui f«icra tra*
dtant,& non convcnire illis>ut dicantmaium bonunv
auc
t
«7
De* taw
tiim pU
cent/an-
clu
Immundk
emnia im*
8irt aaimas cffe vi&uras,qus non vi&ur* funt,dc quo fu- Refpende-
j>ra.Scd criam hoc notctur,quod bene" poflint, ac dcbeat ant de im
mnerito refponderc, ubi cafusjpropofitus cft in facris cx- quafunt
pofitus, a!iasmcmincrintillA^lvatorisLuc.f2,l4.Quis wf(ripwa
roc conftituit judiccm? aut illud,Matth. 2%, 18. Quid mc '
tentatishypocritae? Ex verfu 13.]
Si tetigerit immundia, immundum erit] Quia Deus fan- ^
&us cft , nil nifi fandtum & impollutum, vclfanguinoi^^-
Chrifti purgatum ci placct. Lcvit. 1^,2. r. Tim. 1, 5. Hcbr. 1
12^4. ht cir*hl$. itf.ijoh.1,7. 1. Pet.i, jp, Hcbr. 9, 14. A-
$>oc. i,f 6.
Tixvtrju /4. ^
/jr<* fopulus ifle coram me.] Omnia funt rtmnda mun-
dis pollutisauccm &incredulisnihil cft mundum ,fcd j^^'
polluta eft eorum & mens & confcicntia Tit. h 15. quum '
iint abominandi & contumaces ,& adomncopusbonu
- Tcjcftanciibid. v.i5.quadc caufa etiam facrificia atali-
fcus oblata Dcus rejicit,quae ipfc offcrri mandavit. Vido
Mich.6, (5. 7. Exverfu /;.]
Ah hoc die, adeos, quiprtecejjerunt, quando nondum lapps Oh inohe^
^c.]Caufa omniumpcenarum crtinobedicntia.Utn.Dep dtenttam
lcgcmfcrvaTitibus benedi&ioncmpromifit, fic candcm bwpu*
ncfarie violantibus poenasminatuscft gravifsimasLcv. { )
26 Deut.28.capp.quse diligcntcrinculcanda funt,ut ma-
iisafflifti cogitemus, non cffe malumincivitate, quod
non fcccrit Dominus Amos 3, <5. ad qucm fi vcra poeni-
l tcntia nos convertcrimus, poenitct cum mali, quod co-
gita vcrat porro nobis faccrc Jercm. /8,7.5,
Ex verju 16 ]
Si quk^enit ad acervum &t Famcs,ferumqi ad viitum Fawestft
ficcclTanarum pcnuria cft una cx publicis calamitatibus publua
& z a Dco l***-
corr gt.
68 I Caput Secundum.'
! aDeo propter peccaca publice graifantia immifsis Ezechv
5,i2.& i^.'3.Conf. fupcrius diftain c.^X&5.AniQs 4,6»
L Exverfu 17.]
ISLullm djju/tvos ad mereverfut ^;]Qiiando homincs
Deu4 con- ncc calaraitatibus vclut rcalibus irc Dei concionibus cx-
quentur cjcantur ad pcenitentiam,Dcus dc illorum obftinata ma-
bommes . • ^ grav jtcc conqucritur Amos^. in finc vcrfus 6.7.8.9.
Ji°n IO* P^opccrca cnim irnniittuntur,ut in nos defccndcntcs
agarnus poenitcntiam. vidc Jerem; 3M8. i^Hof. 6, 1. 2*
Mich, 7,9vHof 2, 6, 7. 2. Ghron. 7,14. Sap. 12,2. Plura-.
fimiliadidta fipfum enirn cjus errorem,quem ibipro-
barc conatur,noftrum non facimus )vidc apud Bcllarm»,
lib 2. depcenit. c. 8 (mihi) pag. 168. 169.
Exverfu 1$,]
Qui loci hic -obfc.rvari poterant, fupni aliquotic^
funt exp!icati,& hic tantum Jh^i^a loco anncdtctur,
vcrum ciTc,quod Paulus fcribit, i.Tim 4,,?. Pietashabct.
promiuiones hujus & furnrae vitae..
Exverfu /$>.]
Abhoc die beneditturui.fum.~\ Tcrrar facunditas, folius
| Dci donum elt,qui parat frumcncum, Sccoronac annum
Deusfactt , bonitatis fuae Pfal. 65, 10. 11. 12 13.14. dat frumentum,
! muftum, olcum,exaudit codoauc ipfiexaudiant terrarrii
Hof 2, 8. 21. 22.,
Tertia P ars.
Vcrf 20 ] Hadltnus prophetaad plcrac|, quae Judaeis
jardiScantibus objici potcrant de remoris atc^ obftaculis
j opus impedituris,rcfpQndit:unum adhuc reftabat^quod
; piorum mcntcs non fegniores modo rcdderc potcrat3
Ifed & tcrrorcm ac metum forciftimis incutcrc3horrcndi,
1 ■ . . ' ' nimi-
Pieta* uti
terram
fertiUm
69>
Bcllorum
1»0tU4%
H A GGMU
aimirum bdlcrum motus hinc mdc cxcitati &cxcitan-
di> incer quosEcclefiam poffe falvam confifterc, vidcba-
tur clfc tJ* ctJuvam. Huic quoe? iriani tcrriculamcnto
occurric Dcus pcr prophctam, fingulari quadam con-
cionc,inquafuos fc defcnfurum pollicctur, & futurum
Judaeorum ac gentium ftatum in Ecclcfia explicat, ut Cbrifim
hujus conditioncm in Chrifto fclicem pcrpctuo foro iWat.
pij mdccolligant Superiori concione abfoluta codcaL,
dicfuit verhum Jebovat fecundb adHaggxum 3 codcm,in-
quam, vige/imo tuarto dic, mcnfis noni fup. v. 10. fic allo-
cucus cft prophctam Jehova , dicendo:
Verf 21.] Alloquere nunc pcculiaritcr J^eruhhahelem^
Jucem ^ebuda, duendo,'\\lum magiftrum & edu&orem po-
puli cx captivitate Babylonica (ut nomc ipfum^intcrprc-
tantcHicronymo & alijs^ndicatjCompofitQcxSpj^^iTT
illc cft Magiftcr Babyloniae)quiq? proptcrea Chrifti edu
(ftoriscxcaptivitatcDiabolicitypatn gcrit optim/um,&
ut illc fuit dux Jchudae , fic Chriitus dux fcu potius rex
Ecclefia^quae cft fpiritualium Judasorun^hoc eft;con-
fcilbrumcjus vcrorum,qui & ipfe fuit dc trihujuda oriu-
dus Hebr.7,/4.iliumZcrubbabclcmalloqucrc,his vcrbis
contra illam teruationcm dc beilorura motibus firmato
& confolarc : Ego Duus tuus ccnikime commoturu* futns
ccelos & terramlM.tk\arnc$mcucci mundo promiffum fuo
tcmporecxhibiturus fupra v.6.7. qui erit rcx Ecclcfiaeae-
tcrnus , camo^ contra omncs hoftes fortitcr dcfendet.
Vcrf.22.]Quod cum itafit,quid'metuitis, ncgcntcs
vobis infcnfae hoc opusimpediant,aut vos plane pcffun-:
dcnt:nonita,potius ipfa( fi non convertanturj a;mo RegnaatU
cvenentur yfuhyerjuru4 fum folium regnorum , tum anto evewt,
K 3 Chriftum
Zerubha*
bel quid'
notet.
Cbriftus
rexludao*
mttm per
alterum.
Chriftum natum monarchiarum Pcrficae, Gr#carc£:p®*
tcntiamfrangam, cascgtollam,tum poft cum alioruau
regum foliacvcrtam&pr^cipuc fpiritualitcr fubjcdtarn
rcddam omnem poteftatem mundanam hominum pcr
Evangelium & fpiritumoris Chrifticonvcrforum 2.Cor.
io,j.2.ThclT*2,2« cujus prophctiae uc dcmonftrct ccrtitu-
dinem?idcm aliquotics alijs verbis fic xcpct\t \perdhurws
fum firmuatem regnorum ipfarum gentium> fubverjurmjum^
currw & fejjores ej ws miraculo maximo^ut fc inviccm con-
ticiant, ruentibw & concidcntibus equis &fef[oribw eorum
umquofyper gladiumfratrii fui feuptoximi, utquondatTLj
fa<Stum legimus tcmporc Gidconis Jud. 7, 22.
Vcrf 2^.] Intcrca autcm dum reliqui tufnu!tuantur?
"quot Ecclefiae aggregari, Chriftocj? fc fubjiccro
nolunt, pcrcunt, Dcus rcgimcn Ecclefia? confirmabtr,
quia dieHlo> diHum Jebovx domini exercituum , ajfumam
te> 0 Zerubbabel adumbrate,j67z SchealtJAelis , tc 6 Chrifte,
fili Da vidis & Zerubbabclis, xjui tc infuislumbis qup-
dammodo habucrunt Heb.7, 9. &cx quorum profapia
dcfcendis Matth.1,6.12. 13. quicgex rcvcra filius Scheal»
thielis, is vidclicet,qucm pij a Dco omnibus prccibus ac
votis cxpctivcrunt , tc alfumam ,ferye mi, diledtiflimo
mihi E(a. 42, 1. & /3> '.Phil. 2, 7 diblum feJjov/e Dci pacris,
tucgfilius mcus dilcdtus Matth. 3, 17, fcmpcr mihi cris
czrifclmus, yuiaponamteut annulum, qucm-quia radiatin
digko, fcmpcrgcftamus in oculis, mcmoriamcg cjusin
animo,acnunqoam cjus oblivifci pcffumus s fic cgo tui,
6 fcrvc mi, cum fumma bcncvolcntia jugitcr colam mc*
moriam: necg hoc tantum, fiquidcm illud tibi cutru
lomnibus pijs eftcommune,fed & ponam tc ucannulum
finAtm$'\fignatortum? qucm ut mcrito numcramus inter rcs ca-
rifu*
firvp Dei.
*U ut art
Kaggjru. |:' /r
rifsim^as Cant.7, 10. Jercm%22, 24. Sir.17,22. & 490T/. fic
cgo tc amo ut meum peculium> qui es mca cura, mcum
QQx>quoniumj:eelegi Ef.4.3,T. in tcfolo conquicfco MattH.
5,77. te inEcclefia^ rcgemunxi, tc conftitui,te<£ in tuis
mcmbris ac corporc myftico protcgam, diUum ^ebova,
domini exercituum, qui hanc promiisionc vclut figillo
rciiqua omniafuperius pr-omifla in Chriftoobfignat, ut
hucomniarefcrriintelligamus. Ncc£mirumhoc iili vi-
debitur,/quodita intcrpretemur)cui mosfacrarum li-
tcrarum non cft incognitus, hoc dici ( inquam ) Zcrub- f Mosfcrh
babili typo, & rcferri deberead aiuitypum,Chriftum Jc- pturs,
fum, quandoquidcm taiia muka in facris liceris reperiu- [
tur cxempla,ubiquaedam promifia majoribuscomplctaf^r^/^
faltem funt in poftcris, praecipueautcm in & perChriftu, majortbus
in quoomncs promifiiones funt certae & Amcn 2.Cor. 1, damurp*-
20. VideGen.12,3. &27, 31. &49, 10. 2. Sam,7,j*. &c. ft*™*
Ef, 31, 8* Hof. n, 1 PC 72. &c.
LOCI GOMMUNES.
Exverfu 20.]
Fuit ^erhum Jehova fecundb ytgejimo ptarto die, ] Quia
fandtus hic prophcta duas concioncs uno dic habuit,
oommodifsimus fuc diccndi locus cft contra quofdam,, ' ^uldam
ctiam noftri tcmporisin tcmplis& fchoiis, pr<jefcrtiiru .negkgen-
rcgiis, doccntcs mcrccnarios ( quofdam dico, uc fedu- "$ repre.
li,qui funtper Deigratiam muki, nihil quicquam hoc b^du»-
adfc, velad ordinem totum pcrtincrc intclligant ) qui/;/r>
in minifteriofuo amplos honorcs, divitias magnas,&,
quod adhuc eft turpius, voluptates mulcas & diutur-
nas TANTUM fpe<5ant uniee, ideoque omnia vo-
cationis fuae munia raro aut negligenter obcunt, prae-
cipuc quidam paftorcs in p.agis vcl oppidis, ubi noa-i
cfly
,7*
tiiores /*•
b*res>>
Cafut 5 E € u n d u m
cft,qui eot obfervct aut rcprchcndatj vclita admiEi-
ftrant,
ut fupcrarc diu,& populari vcfcicr aura,
dclicijscgfrui, divitiiscg qucant,
irnmcmorcs voti,quod Dco& totifuogrcgifeccrunt,
quum iftud officium fufccpcrunt. Quis cnim cft adeo dc-
mens, ut fibiperfuaderi patiatur^cos, quinam laborcs
ipfis fint exantlandi,fugcrctcum rcditus fuae profefsionls
aut parochiae follicitis tforaputarc articulis vcl long£ an-
te cxaftc fciant f hoscg cum valdd rigide ab omnibus cxi-
gunt, nec quicquam remittunt, fibi folis hanc pcrmit-
tunt liccntiam,fuorum laborum pcnfum non abfolvcrc,
illoscjfibifubcundos c(Tc quum norint , turpitcr poftcau.
dctrcdtant, & finon orc profcrunt(quod tamcn quan-
docj audiasj faltcm in cordc rationcm hanc incunt ; ami-
cos> quos vifitcm, habco, hortus eft,quem colam,agrum
cmi, uxorcm duxi,quaeut curarc redte pofsim, iftaso-
mncs officij partcs jam ftatim in initio hujus mci munc-
ris, cum ctiam xnundi hujus dcguftandse funt cupcdia*,
curn tcrapus anni ipfum mc invitct ut cxpaticr, & mihi
bcnd cfTc patiar &c, fubirc ncquco ? quando jam divitias
congcfli, uxorcm aliquot libctorum matrcm fcci , ubicj
hujus mundi dcliciarum fatias coepit ficri,& jam vetc-
ranusfum, tumdcmum cano eapite, labijsdcmifiis ma*
nibus tremulis,corpore exfangui,exfucco & debili,raun-
do cjuscg dcliciis mortuus vivam Dco, illicg mc meaquc
confccrabo omnia.Interea vcro
dum meliorvires fanguisdabit,«mula nccduau
tcmporibus gcminis cancbit fparfa fenedus,
vacunae litabo.in multam luccm dormiam,& ftrcnua mc
cxcrccbit incrtia, quibus nil aliud tft, quod aganr, , v.cl
qui
71
tantur
Hagg&um
nec Cbri*
?gcsmctuunt,ai|ditores fuosin pietatcpublicc & priva-
tim fcdulo crudiant,cgo dulccdinc rcrum mundanarum
captus pcr alios potius, faltcm pcr ardituum , concioncs
habcndas curabo,prcecipue quando du* dc dic, aut plu-
rcsdicbus continuisfeftis crunt tnftituenda:. Egrcgija,
Dci fcrvifi: hujus noftri Prophctae boni aemuli/qui qui
dem ut ipfi iucrcntur aliquid, 6mncs ingeni j ncrvos in
tcndunt, ut vcro Chriftofuo lucrifaciantanimas morre
<kfanguincejusrcdemptas,non admodum laborantim^
rar6,autnunquamcogitant. Audivcrod bonc, quifquis
es.cftncdifcipulus fupra magiftrum fuum Marth. 10*24. ,
miniftcr fupcrDominum^Joh./3,i6.&: if^o.Chriftus ipfe /um>
proconcioncdocctpopulum pcr trcs dics Marc.8, 2. 3
Imo paffurus quotidic docct in templo Luc.19, 47. ut ct-
jamalias Marc.i4',49.Paulus producit fermonem in rac-i/)^/^
diam nodcm Adh 20,7. docctpublice& privatim ibid.
20.Efdras pcr dics (cptcm quotidie concioncm habct
Nchcm.S»5 J4« 19. & quidcm xt^utlegeret legem Dei ex-
pian*te> & exponendo fenfum daret intelligentiam per fcriptu
ram ipfam ibid. v.9 & nunc quidam pcr unum dicm duas
Concioncs habere, aut pcrtresdics fcftos laborcscon-
tinuarcnolunt,vcrcntes, nc ftatim cxhalcnt, quam ita
impic trahunt,animam,quafi Deus, qui vitam dedit, fibi
fervicntcsfedulo,fivellct,in vitafervarc non polfct. fed
abrumpo hoc filum,quo,qui facit officium, nil conftrin-
gitur. Brevitcr. quia funt fpcculatorcs £zech.3,2.femper
fini in fuaftationc Hab.2,1. & vigilcnt Apoc.3,2.Heb. 13,
I7.in omnibus 2.Tim 4,/.tanquam excubitorcs, Adl. 20,
2g. inftcnt tempeftivc & intempcftive z. Timoth. 4,
<2.quiafunt paftores, grcgcm pafcant :quia funtdodto-
scv; ij>fi doccant ± quia funt fpiritualcs agricol* j hor-
L tum
Bfdr4mf
Ut decet
rattont
74, | Ca fu-t Secusdum..
■cutti 5c paradifum Dcicohnt: quia funt miiitcsjefu Cfiri>
ytli fint tolcrantcs sfHt&ionum & Jaborum , nec impli-
pccntux hujus vit£ negocijs, ut ci placcanr, a quo dclc&v
'Tum milifes 2 Tim. 2,j. 4. H*c autcm omnia, ut faepiu*
didurn cfccontra cos, qui peceant cx maikia, & fupina
iKgligentia, didta iunt:nam qui funt nasvi infirmitatis>
condonantur a Chriftianis, nc incufatur, quum quan*
doc£ bonus dormitat Homcrus.
Scimus,& hanc.vcniam perimusq* damusc§ vicifsirm
Et qaar dc malis non malo animo allata, quis in malanu
pancm accipict, nifi malus/7 Vcrum n» illud vulgatumr
Coniciusipic fibi, defc putat omnia dici..
Ex verfuzi. ]
l.iAlloqnere ^erubbabelem] Ducis fcu magiftratus cujufc
vis prgecipua cura in cultu Dei propagando iica cfiede-
bet Dcut. 17, jftjof. 118, Efa,49, 23- W 2, 10. 11. & 24, 7.8*
72,io,il& 122, 3.4.exemplo piorum regurrr Jud* &Ifrac-
lis ac impcratorum nonnullorum Romanorum.
H. Ego commoturm Jum ccelos]Dcus incarnatus incru-
cc moricns ( cujus hic Zerubbabcl crat typus ) V3rijs fiV
gnis ac miraculis.coc-lum concufsit Match. 27, 4/v$/.Su*-
prav* 6\ &7,
Ex verfu 22. J
Sub verfurjps fumfolium regnorumJDcus mutat regna;
tm°beum crgo potentcs cum metuant,& cffc ab hoc fuam potcita-
wetutti . tcm recognofcant Dan. ^2r,Pf.82. Joh.i9,ii.Romi3,i.2..
Jne,fi fuctint ln huncdomlnumfuum ingrati vafalli, dc-
trahKitur potentcsde throno Pf.2,10. 11.12. Luci, 51. 52.
cujus conftiia de ipfis evcrtcndis nulla potcft impcdirc
humana ratio aut gcntium natio Prov.2i,30.Efa. 8 9, 10,
ut txranoi a Deo faepc mirabiluer fublaci fuo tragico
cxitu
MaAgifird"
ttu cukum
Deipro
moveat.
Ccelum
wncujfem
«exitudernonftrant, qui vcl coerccntur, vcl dclcntur,
4wt Ecclefiaepax reftituatur, quemadmodum hoc loco fa-
tisbene oftcndk Gualtherus , quando biftoriam Ecclc-
fiae,& iliorum temporum, dc quibus hlc prophcca lo-
■quicur, contcxit,
Ex verfu
I. Dieillo ajfumam te] JDcus pro mifsionu m fua ru m Bc:
tlcfiaefaftsrum^nunquam oblivifcitur, & nc tum quide,
cum omnia vidcntur maximedcplorata.Tum n. quando
videturfuos dereliquiffe Efa.49, 14. affumiteos, &ad fe
congrcgat m^gnis mifcrationibus Efa./4>7.8. & ut matcr
filium confolatur, fic fuos folatio perfundit Efa. 6&> y.
II. Seryemi] Etiam illi, qui iunt in magiftratu cora-
ftituti, fcrvi Drifunt. R0m.13> 4. ut Nebucadneczar Jer.
^5, 9. & 27. 6. Mofcs Nurn. 12,7. David %% Sam. 7, 5. pro-
indc vidcant,ne fiiS fibi conccfsa abutantur potcxuii,
ijuia gravitcraliquandoineosinquireturSap, 6, 6. fcm-
■pcrfit iliis hoc in animo, aurcsq? illo perforjent 5quod
cxtat, 2. Chron.19, 6, 7. Videte quid faciatis, non cnirn
pro hominc judicatis,fed pro Jehova, qui vobifcum cft
inrcbus judiciariis.quareinfit pavor Jchovae vobis. ;
II L Tonam te ut ann-ulum jignatorium ] Annulus
iignatorius datus a rege autoxkatis fumm# fig-nunx,
cit certifsimum Gcncf. .41,42. Efther ^ 10, & cum hic
princcps co infignitur titulo, potcftatcm cidatam effc
',agnofcimvs* Forro pcr magiftratum pium rcligio
Chriftiana potifsimum propagacur , pcr quam illa^
Dei imago olim in crcatione impreffa Genef xa *6. 27.
Sapicnt. 2, -23.Sir. 17, 4.5.6. Sed poft pcccatum , quod
ad jpraecipua dona, amifia, & in rcliquijs valde obicu-
L 2 rata,
! 7f
Detis ?if
mtmor
fuarum
prcmtj?i<h
num.
In magi-
ftratu con
flttuti fer*
vi Dci*
Amului
! notat pO"
teftaumf
per eum
faiago Dn
impnma-
tur%
?6
4nnulat
fignato-
rttu di4-
boik
AAmoni-
Votum,
Caput Secunbum
rafs, acperpeccaci rubiginem adda, iterum reftaura-
tur , renovaeur 2. Cor. 4, 16. acvclut per fignatoriumj
annulum hominum mcntibus imprimitur 2. Corinth.
18. £ph 4, 17» is. 23. 24. Col. 3, 9.12. ut per hunc Dci an-
nulurn rignatorium,qucm Dcusgcftatinfua manuProv.
21,1 Cant.8,<5.Deut 33,3. ncmpe filiqm earHsimum,cjufq£
minlftros veros Contra autcm funt annulus fignatorius
Diaboli,quotquot idololatrias inducunt yci tuentur, &
in refteicntientes feviunt, quia illis propagatis errori?
bus> quicquid rcliquiarum imaginis Dei rcftat, in homi* .
nibus,piane exftinguitur, omniscj gencris mala<jnda«
cuntur, cum Dcus .hxcfigilla refcrat. Apoc. 6% i.&c.No*
vcro,quiin Chrifto fperamus, auditp fermonc. illo verU
tatisilliuSi i.c. Evangclicp falutis noftrea Luthcro elc-
rfto Dci organo purepraedicato,perquodetiam, poftea-.
quamcumfilio prodigo converfi fumus & crcdidimus, ;
ornati fumus annuIoLuc. ij>22.hoc cft, obfignatihj-
mus fpiriru illo promifsionis Eph. i, 13. videamus, ne tri-*
ftcmus illum Spiritum fandum, per qucm obfignati fu-
mus Eph.4, 30. cujus rci memoriam nobis rcnovarc dc-
bet,quoties velipfi gcftamus>vel alios annulum aurcum
j& prafcipue fignatorium habcre videmus. fed plerumoj
tantum hic geftaturcum vcfte fplendida, & Spiritus S.
Jnon habctur, cxcurTus per ffogitia Jacob. 2, 2. Itaquc
\ oremus , u t Dcus nos confirmcr, & porro eodem fpiritu j
j obfignct 2. Cor, 1, 21. 22. ut etiam in nobis fohdurn ftet
fundamentum Dci, habcns hoc figilium: NovitDomi--
nus, quifuntfut, Sc> Abfcedat ab injuftitia, quiiquis no*
minat nomcn Chrifti 2,Timoth. 2, /9 & ut nos habcn-
tcs hoc figillum Dt i perpium magiftratum,& ab co con*
ftitUv
Hagg av
ftitutosvcrbi miniftros imprcifum Apoc. ji fcrve-
mur cum illis frontcrninftgnitam habcntibusj quifu-
fpirant fccxclamant proptcr abominationcs iftas, quse
fiunt in.mundo hoc pcrvcdo Ezcch. 9, 4, Sic diccmus
olimin ccelis triumphantcs: Bencdi&us fis Dcus flcpa-
tcr Domini noftri Jcfu Chrifti,qui benedrxifti nobiso-
mn* bencdi<ftione fpirituali in ccelis per Chriftum Eph.
1* 3. tibi fit gloria & nunc & ad tcmpus fcmpitcr^
num.Amca2.Pct.3ii8.
m:A N T O.T i" A O S A © E H,
77
INDEX
L Index
Au tor u m.quorum fen ten tia vel ap-
probatur vel rcfutatur.
A A>
A Ugttftmui
5-
Hieronymut
37. 4p
Jljl BeQarminut
60. Og,
Horatius
i. id. if
Buxtorfius
Jofepbus
Jt
Calvmus
J$.
Juttiut
Calvifius
9
Ju(linui
1
Carion
Juvenalii
27
Cbemnititft
Lombardui
55
Hingliut
Lutberut
4- 8 *>> *7> 47
Drufiut
tp
Meifverut
Eujebiut
Meu/cbiut
Gocleniut .
Ribera
Gualtberui
Tbeopbyladut
7
Helvicus
VtrgHtut
**. 25. yz
Herodotut
W*g*ndut
IL InD E X
Vocum Hebraarum , qua:hk
dcclarantur.
2, ^?2|4S. *^j»*£ ^9$$
2. «JM i*. Sgl
1 ' I
t6. • ea-juip 22. *s>Bp 2. ^20
I III. IN-
I I I , I N D E X.
Rerum Sc Verborum Memo-
f
Abftradum prtcomret$
ALdifictorum luxw
dffiicli (fuidamfunt diu
dfflitti nos excuttamus & compo-
namus 2.6
Jnaly/is cap. I. 6. 7
rabilium.
4f j Ceelum contujfum 74
j/ Commotto cosli & terra
j6 ; Converfis Deu* eftgratiofis $6
Concordia ftatus Ecciefiafiici &
Polttici i-M
Copia dtvinumpramium jt
cap //. if: y) 40 j Corpus pij templum Det 2^
dnnuliunotat poteftatem 7/ ; Crux fine memoria crtecifixi 66
7*
S
17
66
*l
2
Annulut fignatorim Diaboli
Argumentum cap. I.
capJIi
BenedieJio Dei
Cdndordecet Tbeologos
Canes mutr
Canonicus eHbic liber
CapitU aperttofme devotione inu
ttlU 6&
InCaptivitate converfi 10
Carnem fanclam geftans nonfan
clificat,qua tangtt 61
Cbriftui annultu Detfignatorius jo
defidertum genttum 57
infcedere cum Abrahamomt-
tio comprebenfia
mediator
fedat beUas
fervtu Dei
venti incarnem
verbum patra
Darius quU apud HaggauminteUt
gatur ;
Defiderium- 4&
Defideriumgentium Mefiias
Deiprafentta ammet $5. 4i
adeilfuU- 54
benedtcit-piii 64
efflat improborum bona 20
confiltartus opttmui 11
-confervat Scclefiam 57
novit cogttattones 22
recedtt a malu 12
fuftentat bomines 27
vefttt 2%
Diaboltu VariismodU pietatem im*
pedit 5$
Dtcere ii§\ cogitare tj
7* Didfc um Jehovae cur toties repeta~
57 j tur apud Haggaum & Zacha,
•54-1 riam 54 1
Uim
55
69
4*
2nd
Dies Domimctts
Diitgentes juvat Dem
Ditefiere cupientes
Divtfiohujui libri
Divitia funt Dei , & 4 Deo dau
7 j Immundm poUuit qua tdngit
6j | Jmmundii omnia immunda 6y
x% . yo \Jnobedientes Deut puntt 67
% Judaorumnegltgentiareprcbendi»
t*r 4
drgumeneumrefeUitur /4
**•
65.
tur 1S
DvuturnumDeo non efldiurnnm Lex fimperefl acucnda
$6 \ nota effe debet Tbeologk
DomusDeimAteriaundet i$ Libanusmons 1/,
Domus prior magnificentior 4' Liberatoribm populi Deui loqut-
Pofierior gloriofior 5* j tur 4U
Eadem de iudem docendd 1 Jg. 65. Locd eonventuum pubiicorum fit-
Ebrietat *. e. copia /7 \ erorum zf%
Siementa firmonum Doi oportet Locultu pertufua ig
dtfiere 37 Lutberam veri 13
SUipfis duorumfubftantivorjtm 39 ^Magtftratus sultum Dei promo-
Exempla diu afflttlorum
Fames efl publtca peena
Fertilitas agriefld Deo
Gentium vocatio
JSloria Deiquarendd
verasn cetlii
Gloria verjs
Haggaus quii
quandovixerst
folatur
Mebr. 12. if.couciliatur 4um Hag-
gao 4$- 4*
non agitur deultmo Cbrifti
adventu 49
Hcrodcsnonexitruxit tempiumfi.
cundum fo. s 1
j Jebova vox bjpoftdtue ,propatre |
| ttfurpdtd 4i 1
5'
'7
*8
47
Jf
51
JS
/. 2
3
Jl
veat jd
Deum metuat 75
In Magiftratu conftitutifunt fervi
Dei 7j
Magnates quomodo fibi aternam
cum benedtdtone comparent
memoriam 19
arguendt fmt , quum peccane
13 ]i.y.
Maioribuipromiffa,dat4poficrii 71
Maledrfiio unde ? 27. ji
Maiii ne dcUjfimur 5/
Maiis dffltfit tnuitijion aguntpee*
nttentiam 64
Manui t\ et iocutio movens f
Mcjfias exbibetur 45
impiet domum fetundatn glo-
*** 47
Mcffts
9feflt Judaorwn g.
Mdtnifin verbi Dei os tfmanus ii.jfc
ipforum verbum efi Det ver
bum 3J.
fuus legati &ei 35.
malinon imitantur Cbrifium
aut ahos bonos dotlores jj.
Modicum 4f
Jriuti cAnes 2j Z4-
Negligentes puniuntur 6j
Negltgentes qutdam in templis &
fcbolis extckantur 7^1*
Qccafio exbortationis Haggai 42.
duorum tfporum bU expltca-
torum /9%
Qjficium minifirorum verbi 73 74.
QperaDeo placentia 36.
Qrdines §mnes in Ecclefia faciant
offictum 37.
alloquitur Haggaus 41
Pars opttma eltgenda 14.
Pax vera
Pax nonfuit in tempU Herodit 51.
Penuria 2/.
Pietas util)s 6%,
Ptenis non corrigi bomines Dcus eon
queritur 6g,
Ponere c$r )6.
Populti terra 4^
Prolegornena 1,
Propbeta deducunt auditores ad
Cbrtfium 51.
tX.
j Rationes , eur tewpluw fit adtfi
tandum 43- ^4 45.
j Regi» Per/arum cssrfiat mentiO $.
Regna evertuntur
Re/tquia popuii 21.
Rttus txtermftne fide nil profunt
p*
Sacrifciafine fide no placent Deo
61.
Sanfla pLicent Dee 6j.
Scipto panis /7.
Scrtptura aetetodenda 52.
Spiritus S prefentta 44.
datur credentibus
fiat f6.
Summ* libri kitjus z%
Templum 40 annU adifkatum 4.
frequentandum jo.
quemodo fjttrtiualtter va-
fium
Temporum annotatio 7 .49. 4J.
In Tempm male culpa rejtcttur /5
Terrafilij 21.
Trinitatis myfierium
Verbo prtdtcato Deus benedicit
V tteres Chrifium expetebsne if,
Viri Dei y.
Unm u e primus 7.
llnus fenfus unius loci yi.
Ufus bujus hbri j.
MNIS.
Mcn-
li /TErtda pleracg, Le&br atnicc, fpcramus eiTcIcvior^.
JLVxquam utncceffe fit de iis tc moncrc:duo;tamen in
unapagina 24. lin. 6,&i<5mcmincriscorrigerciibi?z«w-^
mum, hic b^wow.^fubftitucns^ Itayalc, avc & favc. .
ZacharU 14* v. ip*
Em^i^ovloQQ fubjicio-hos verfus.
p7 iJgdtf^ Fe s t 1 vuutam trifli ttate prophetamV.
(^* mttndana fdpitj talta nemo capit.\
Sed t#, cmmentem colluflrat gratia Jpv<z,y
Felix^ h&c mewm flmeditertV, erii* >
Jud&osvelut apte maios malediflio preftit, \
Et perfuderunt ut bona dona bonos : %
Sic tibi Jovapio pleno ddret optima comuf
Jure fuo immittit ceu mald multa malo. \
Hifce emendarunt moniti meliora , lehova
Tewptom exftruxerunt mente manuq^ pii: «
Tft quofy , cum duris ubi confliBdbere> vitam \
Qorrige ;cortemplum jit maneattfo De$. .
Sic res adverfanontollunt gaudia facra, ,
Nf$ riwk ille; pavet > cui Dem ipftfavet : :
Ha ggmo monitore colit folennia fefti
Jagiterin Domtno , qm manctin Domino;
Sandm at impurodurare in pe&ore nefcit,
Corda babttarc cupit pwificata fide.
llla typo daplici vates monflrare lahorat X
Hic fal}qaomerito bac putida fecla fr::*s.
Prodeat Haggams, complcftttur omnia pauc^:
Feftaamiffadocet qttoreparandamodo,
Sedtihtt oftendttyqno fint ornanda decore ,
Intermiffa moriet qm celebranda animo
Bfgofeftivum tam trifti atate Propbetam
G}Uidtdiciffe ftudet^fatbemfacra ftttdet**
v : • *• :
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Open Library
American Libraries
TV News
Understanding 9/11